Yener KARADENİZ / İSTANBUL
Organize perakendenin en değerli halkası olan mahallî zincir marketler, Haliç Kongre Merkezi’nde gerçekleşen Mahallî Zincirler Buluşuyor (YZB) 2022’de bir ortaya geldi. Dalın en büyük fuarı olan ve Türkiye Perakendeciler Federasyonu (TPF) tarafından düzenlenen aktiflik bu yıl “Yeniden Yerele” temasıyla binlerce paydaşı bir ortaya getirdi.
Etkinliğin açılışında konuşan TPF Lideri Ömer Düzgün, organize perakendede son yıllarda yaşanan gelişmeleri anlattı. Salgın periyodunun tarihi bir süreç olduğunu ve dalda birçok şey değiştirdiğini belirten Düzgün, yaşanan süreçte artan fiyat suçlamalarına yönelik, “Bizim fiyat artırma üzere bir lüksümüz yok, bu açık ve net. Bu ekonomik ortamda fahiş, haksız, rakiplerinden yüksek fiyatla eser satan bir üretici yahut satıcının cezasını herkesten ve her şeyden evvel tüketiciler ve piyasa verir. Bu bu türlü bilinmeli” dedi. Enflasyon ve besin fiyatlarının yanı sıra tarım ve hayvancılıkta da meseleler olduğuna dikkat çeken düzgün, “Kendi kendine yeten bir ülke olmayı artık daha çok istiyoruz. Bu gelişmeler vatandaşları endişelendirdi. İnançlı ve yerli üretime her zamankinden daha fazla erişmek istiyor. Bu nedenle Tekrar Yerel’e demenin tam vakti. Daha fazla vakit kaybetmeden geleceğimiz için bugünden adım atılmalı. Tarladan çatala tüm besin güvenliği yine kurgulanmalı. Global ısınmadan kuraklığa kadar tüm süreçleri baştan yazmalıyız” sözlerini kullandı.
Türkiye’de mağaza enflasyonu yaşanıyor
Artık gelinen noktada bugün ülkede dayanılmaz bir mağaza enflasyonu ile karşı karşıya geldiğini belirten TPF Lideri Düzgün, “42 bin ulusal ve indirim marketi vatandaşlara hizmet veriyor. İndirim marketlerin sayısı son 10 yılda yüzde 395 artış gösterirken, bölümde hisseleri yüzde 79’a kadar çıktı” diye konuştu. Düzgün, şöyle devam etti: “Önümüzdeki 5 yıl içinde 13 binin üzerinde yeni mağaza açılması bekleniyor. Bu tabloda discount marketlerin besin perakendedeki hissesi yüzde 85’e ulaşması öngörülüyor. Bu tablo önümüzdeki süreçte yan yana alt alta üst üste yeni market açılışları devam edecek manasına geliyor. Yalnızca besin perakendesindeki işletmelere değil üreticiye de tüketiciye de ülkeye de ziyan verecek bu durum. Perakende yasamızdaki eksik ayaklar giderilmezse mahallî zincirler rekabet gücünü kaybetmeye devam edecek.”
“Rekabet girdabında kürek çekiyoruz”
TPF olarak 5 bin 500’ü aşkın mağaza ile hizmet verdiklerini söyleyen ve Türkiye’de kazandıklarını yeniden Türkiye’de yatırıma dönüştürdüklerini söz eden Düzgün, “Biliyoruz ki dünyada ve ülkemizde yaşananlara gelişim noktasından bakmazsak, aldığımız mirasımızı geleceğe taşıyamayız. Rekabet gelişimi artıran bir özelliktir. İçinde bulunduğumuz rekabet ortamı bir taraftan da bölümü güç duruma sürüklüyor. Güç, lojistik, akaryakıt, ekipman, kira ve işgücü başta olmak üzere artan maliyetler yerli işletmeleri ve üreticileri gün be gün daha fazla zorlamaya başlıyor” dedi. Öte yandan geleceğe bakışın da süratli bir evrim geçirdiğini anlatan Ömer Düzgün, “Bu tarihi süreçte aksilikler da yaşadık. Birçok besin unsurunun üretiminde düşüş yaşandı. Rekabetle boğuşurken bizden kaynaklı olmayan fiyat artışı nedeniyle müşterilerimiz ile karşı karşıya kaldık. Bizler zincirin son halkasıyız. Bu durum müşterimizin bize duyduğu inanca ziyan veriyor. Maliyetlerin her geçen gün arttığı, karılıkları düştüğü bir rekabet girdabında kürek çekiyoruz” halinde konuştu.
Meyve-sebzede vadeye düzenleme sinyali
Ticaret Bakan Yardımcısı Sezai Uçarmak salgınlardan sonra tarihte daima kıtlık olduğunu hatırlattı. Bu periyot kıtlık yaşanmadığını fakat fiyatların yüksek oranda arttığını belirten Uçarmak, “Marketlerin yalnızca fiyat artışı ile gündeme gelmesi güzel değil. Onlar yalnızca bir kanal. Geçmişte esnaf işletmeleri ile mahallî zincirlerin birbirine girmesine şahit olmuştuk. Artık lokal marketler ile organize perakende ortasındaki tansiyona şahit oluyoruz. Muhakkak bir alanda ağırlaşma firmalara güç kazandırıyor. Fakat iç ticaret alanı son derece liberal bir anlayış içinde olmalı. Lakin sorun olduğunda da işletmeler devleti yanında görmek ister. Biz bakanlık olarak rekabete yönelik düzenlemeler yapıyoruz. Gündemimizde de yeniden bu alana yönelik yeni düzenlemeler var” dedi.
Yine son periyotta artan meyve zerzevat fiyatlarına yönelik de yorum yapan Uçarmak, “6 ay vadeli meyve zerzevat ticareti olmaz. AB bilhassa pandemi nedeniyle gıdayı farklı bir yere koydu. ‘Bir aydan az mühlet sağlam olan eserlerde ödeme müddeti 1 ay, başkalarında 2 ay’ dedi. Bunu uygulamamız gerektiğini düşünüyoruz. Oralarda çalışmalarımız var” dedi. Öte yandan üretimden kaynaklanan sorunun de yaşandığını kaydeden Uçarmak, “Bunlar ile ilgili de düzenlemeye muhtaçlık var. Bu alana yönelik günlük hayat takip edilerek uygulanabilir kararlar getirilmeli” sözlerini kullandı.
“Gıda arzında tahlil yerelden tedarikle sağlanır”
Yerel Zincirler Buluşuyor etkinliğinde perakende bölümünde enfl asyonun tüketici üzerindeki baskısı, DÜNYA gazetesi Üst Yöneticisi Hakan Güldağ moderatörlüğünde gerçekleştirilen “Gıda Enfl asyonunun Hatalısı Kim?” oturumunda masaya yatırıldı. Oturumun konuşmacıları ortasında DÜNYA Yayın Konseyi Lideri Onur Oğuz, DÜNYA tarım müellifi Ali Ekber Yıldırım, Piri Reis Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Erhan Aslanoğlu, Tüm Süt, Et ve Damızlık Sığır Yetiştiricileri Derneği (TÜSEDAD) Lideri Sencer Solakoğlu, Onur Market İdare Heyeti Lideri Cemal İhtimam yer aldı. Panelde kurun enfl asyonda kıymetli bir etken olarak öne çıktığı belirtilirken, bir öbür kıymetli etkenin ise eksik tarım siyasetleri, uyum eksikliği üzere hususlar olduğu lisana getirildi. Salgın ile birlikte besin milliyetçiliğinin başladığı ve herkesin kendine yetecek kadar üretime yöneldiği vurgulanırken, tahlilin ise yakından ve yerelden tedarik ile birlikte uyumun sağlanması üzere hakikat tarım siyasetlerinden geçtiğine vurgu yapıldı.
PİRİ REİS ÜNİVERSİTESİ REKTÖR YARDIMCISI PROF. DR. ERHAN ASLANOĞLU:
Gıda endeksimiz 1400’e gidiyor
Büyüme suratı düşüyor. AB büyümesi 5’lerden 2,5’e kadar geriledi geriledi. Muhtemelen daha da aşağı gidecek. AB’de gaz krizi de var artık. AB en büyük pazarımız. Bu durum bizi de etkileyecek. Öte yandan enfl asyon sert bir çıkış içinde. 1980’lerden bu yana düşüş eğiliminde olan enfl asyon yükselmeye başladı. Merkez bankaları sıkı adımlar atıyor. Dünya enfl asyon ile önceliği hızlandırdı. Faizler yükseliyor. FAO’nun besin endeksi yüzde 200, bizimki 1400’e gidiyor. Yüzde bin 300 enfl asyon var besinde. Farkın 2009’dan sonra çok arttığını ve sonrasında çok yükseldiği görüyoruz. Bizde sıçrama kelam konusu. Zimbabve’nin akabinde en yüksek enfl asyon Türkiye’de. Enfl asyonun nedenlerine bakıldığında en önde kur geliyor. Tahlil olarak ise çok sıkı bir para siyasetine gereksinim var. Kapsamlı bir dezenfl asyon programına, tüm bölümler için planlamaya, ithal girdilerde sübvansiyonlara, yapısal ıslahatlara gereksinim var. Kooperatifl er daha güçlü olmalı, dağıtım sisteminde rekabet artmalı, lisanslı depolama geliştirilmeli.
DÜNYA TARIM MÜELLİFİ ALİ EKBER YILDIRIM:
Yasa çıkarmakla fiyat düşmez
Gıda fiyatları ayın başında enfl asyon bilgileri ile gündeme geliyor. Bunun kaynağını etiketler üzerinden tartışıyoruz. Meğer işin tarla boyutu var. Bir hatalı aranıyor. AB’de en büyük kuraklık yaşanıyor, üretim azaldı ve üreticiyi nasıl destekleriz uğraşı var. Sorun var ancak tahlil de öneriliyor. En son domates ile ilgili kriz yaşadık, AB yüksek fiyattan domates almak istedi. Biz AB’ye gitmesin diye ihracatı kayda bağladık. Bu potansiyelimizi kıymetlendirmek yerine günlük bakıyoruz olaya. Besin fiyatlarının artmasında tek bir neden yok. Siyasetler, plansızlık, maliyetler var. Vergi indirip ithalat yapılıyor, sonucunda da üretim yapılmaktan vazgeçiliyor. Bu da kısır bir döngüye neden olunuyor. Hal yasası değişirse fiyat düşecek dediler. Yasa çıkarmakla fiyat düşmez. Tekrar gündemde hal yasası. Besin komitesi kuruldu. ‘Fiyatları takip ediyoruz, izliyoruz’ diyorlar. Fakat sonuç değişmiyor. Tarladan sofraya kadar olan süreci yeterli yönetmeliyiz. Maliyetler çok arttı. Mümkün olan yakın etraf düzgün değerlendirilmeli. Bu bir model olarak görülebilir. Her açıdan yerelde üretmek yerelden eser sağlamak kıymetli.
ONUR MARKET İDARE ŞURASI LİDERİ CEMAL İHTİMAM:
Tarım, siyaset üstü ve devlet siyaseti olmalı
Toplum olarak hatalı aramak yerine tahlil odaklı aksiyonlara geçmeliyiz. Bizim bu ülkenin tarımına, besinine, enfl asyonuna tahlil bulmamız lazım. 2017 ile başlayan çift haneli enfl asyon periyodu var. 2018’de İran ambargosu, döviz krizi ile karşılaştık. Sonra pandemi, tedarik zincirinin bozulması ve savaşla birlikte ülkelerin ana sorunu besin olmaya başladı. Besin milliyetçiliği konuşuluyor. Herkes kendine yetecek gıdayı üretmeye geçiyor. Besinin olmadığı ortamda hiçbir ülkenin gelişme ihtimali yok. Salgın da dahil besinde hiçbir vakit yoka düşmedik. Tarım ve besin, savunma endüstrisinden çok daha kıymetli gelecek için. Verimlilik ile ilgili meşakkat, kârlılık ve çıkar sorunu var. Üretim etabında taban fiyat ve takviyeler açıklanmalı. Üreticinin, cebine girecek ya da girmeyecek parayı bilmesi gerekiyor. Çiftçi risk alamıyor, üretimden vazgeçiyor. Arz ve talep konusunda istikrar ve uyuma muhtaçlık var. Tarım siyaset üstü ve devlet siyaseti olmalı.
ET VE DAMIZLIK SIĞIR YETİŞTİRİCİLERİ DERNEĞİ LİDERİ SENCER SOLAKOĞLU:
Çözüm masadaki değil, alandaki beşerle üretilir
Tarımın en büyük masrafı kiradır. Eserin maliyetinin yüzde 35’i ile 55’ine geliyor artık. Pandemide en çok emlak fiyatları arttı. Bu türlü olunca da kiralar da arttı. Bu tarlaya da yansıdı. Süt fiyatları artmamalı deniyor. Zira hammadde olduğu için öbür eserlerin de fiyatını artıracak. Sebebi olmadığınız bir olayın tahlili olmanız beklenmemeli. Süt üretiminde düşüş eğilimi var. Kayıtlı süt 10 milyon ton, kayıtsız 23 milyon ton. Fiyatlar artıyor. Bunların her biri sonuç, sebep değil. Maliyetler artarken çiftçiye, ‘fiyatı düşür’ diyemezsin. Birebir yanlışlar yapılıyor. Alandaki beşerler ile değil masadaki beşerler ile tahlil üretilmeye çalışılıyor. Ehil insanların elinde plan proje yapılmazsa, planlar bilgisi olmadan fikri olan beşerler tarafından hazırlanırsa gerçek olmaz. Bu iş bilimin işi.
DÜNYA YAYIN ŞURASI LİDERİ ERDEM OĞUZ:
Elin besini ile karnını doyuramazsın
Sadece girdi fiyatları kâfi bir açıklama değil. Ortada bilgiden çok ilgisizlik var. Sorun var tahlili biliyorsun atılması gereken adımlar ortada ancak yapmıyorsun. Tahlil noktasında “yapıyormuş gibi” yapılıyor. Elin bilgisi ile ülkeyi yönetemezsin, elin besini ile de karnını doyuramazsın. Yozgat’ın bir köyünde 800 civarında tarlayı alıp birleştirdiler ve 410 civarında traktör sayısı 14’e indi artık 25 bin kg meyve üretiyorlar ve 35-40 kişi sigortalı çalışıyor. Bunu yapabilen beşerler var. Cazibe kazandırılmalı bölgelere. Böylelikle gençler de bu işle uğraşabilir. Tohumun yanı sıra bilgi de ekilmeli tarlaya. Arazi bütünleştirmeden kelam ediliyor. Halı saha boyutuna gelen tarlada üretim sıkıntı. Girdileri azaltmak için örgütlenme notasında adımlar atılmalı. Bize besin lazım. Bilgi toplumunda acıkacağız ve torunlarımızın iştahı daha çok olacak. Tarımı sevdirme konusunda bir uğraş olmalı. Çocuklar etlerin, market rafl arında yetiştiğini sanıyor. Devletin zincir marketleri suçlaması kolay. Savaş etiket üzerinden verilmez. Üretimi artırmak lazım.