Gülseren Üst POLAT – Deniz KILINÇ
Bir sonraki sanayi ve bilgi ihtilali dalgasının merkezinde olması beklenen derin teknolojiler yani “deep tech” günümüzün en değerli teknoloji akımı. “Akım” sözünü kullanıyor olsak bile getireceği ya da getirdiği yenilikler ve yarattığı yarar ile “iz bırakacak” dönüşümlerin de kilit anahtarı aslında. Artırılmış hizmet iyileştirmeleri yahut standart teknolojilerin kullanımına dayanan internet, taşınabilir ve e-ticaret çalışmalarıyla uğraşan genel teknoloji teşebbüsleri ya da uygulamalarından kelam etmiyoruz. İklim değişikliğine tahlil bulan, sıhhat alanında çığır açan, başarılı olurlarsa tesir ettikleri keşif alanının tümünde paradigma değişikliklerine neden olabilecek büyük bilimsel atılımlar yahut mühendislik yeniliklerine dayalı eserlerin geliştirilmesinden kelam ediyoruz. Bilimle başlayıp araştırma ve geliştirmeyle (Ar-Ge) beslenen ve dünya üzerinde muazzam bir tesire sahip olan derin teknolojiler kendi pazarlarını yaratma yahut mevcut sanayileri rahatsız etme gücüne de sahip tıpkı vakitte.
Bilimsel araştırma ve teknolojilere dayanan, laboratuvardan beslenen, daha kompleks ve uzun Ar-Ge süreçleri ve araştırma altyapıları gerektiren teknolojiler olarak nitelendirilen derin teknolojiler birebir vakitte daha riskli ve sabır gerektiren teknolojiler. Büyüme ve yayılma için de dijital teknolojilere nazaran daha büyük yatırımlara, insan kaynağına, altyapıya muhtaçlık duyuyorlar ama bu alanda kendi modelini geliştiren ve yatırım yapan ülkelerin kazanımları da bir o kadar büyük oluyor.
AVRUPALI ŞİRKETLERİN KIYMETİ 700 MİLYAR DOLAR
Derin teknolojiler; tarım teknolojileri, yapay zeka, artırılmış yahut sanal gerçeklik (AR/VR), otonom araçlar, siber güvenlik, pak teknolojiler, objelerin interneti, materyal bilimi, mikroelektronik ve nanoteknoloji, nörotek, robotik, kuantum bilgisayar, sensör ve uzay teknolojileri üzere pek çok teknolojinin tamamını kapsıyor. Ve günümüz dünyasının en kritik teknolojilerinden biri olan derin teknolojilere olan ilgi de yatırımlar da her geçen gün artıyor. Startup’lara, girişimcilere ve yatırımcılara piyasa danışmanlığı sağlayan Hollanda merkezli Dealroom ve startup’lara piyasa tahlili sağlayan İngiliz Sifted şirketleri tarafından hazırlanan 2021: Derin Teknoloji Yılı raporu, Avrupalı derin teknoloji şirketlerinin 2021 itibariyle 700 milyar dolar kıymetinde olduğunu ortaya koyuyor. Derin teknoloji alanında faaliyet gösteren şirketlerin çoğunluğunun akademi temelli olduğunu gösteren rapora nazaran, derin teknoloji teşebbüsleri başka teşebbüslere nazaran bir adım önde.
ÖZEL ŞİRKETLER YILDA 150 MİLYAR EURO YATIRIM YAPIYOR
Sıradan teşebbüslerin yüzde 70’inin tohum yatırım evresini geçemediğini ve nadiren Ar-Ge ve patent takviyesi aldığını belirten rapor, derin teknoloji teşebbüslerinin ise yola kapsayıcı Ar-Ge dayanağıyla çıktığını ve böylelikle daha sağlam adımlar atabildiğini gösteriyor.
Raporda Avrupa’daki derin teknoloji teşebbüslerinin çoğunluğunun üniversitelerden çıktığı görülüyor. Bu teşebbüslere hükümet, özel şirketler ve teşebbüs sermayesi şirketlerinden (VC) ise yüksek ölçüde yatırımlar yapılıyor. Raporda, Avrupa Birliği (AB) hükümetinin derin teknoloji teşebbüslerine Ufuk Avrupa programıyla yılda 12 milyar Euro, özel şirketlerin yılda 150 milyar Euro ve VC şirketlerinin ise yılda 10 milyar Euro yatırım yaptığı belirtiliyor. İngiltere merkezli teşebbüs sermayesi şirketi Angular Ventures kurucusu Gil Dibner, “Özel piyasalar ticari olarak muteber teknolojilere sahip olan şirketleri belirleme ve fonlama konusunda epeyce uygunlar. Kamu fonunun en âlâ kullanımı, ticari olarak muteber işletmelerin yokluğunda bilimsel ve teknolojik araştırmalara harcanmasıdır. Uzun vadede bu cins araştırmaların hem iktisat hem de toplum için inanılmaz müspet tesirleri oluyor” yorumunu yapıyor.
EXIT MÜMKÜNLÜĞÜ DAHA YÜKSEK
2021: Derin Teknoloji Yılı raporunda 2010 ve 2015 ortasında en az 200 bin Euro tohum yatırım alan ve ikinci yatırım cinsini en az 4 milyon Euro ile tamamlayan toplam 1,700 teşebbüs inceleniyor. Buna nazaran, Avrupa’da sıradan teşebbüslerin yüzde 24’ü ikinci yatırım cinsine geçebilirken, bu oran derin teknoloji teşebbüsleri için yüzde 32. Teşebbüslerin ayrıyeten exit (değeri 1 milyar dolara ulaşan girişimler) olasılıkları da incelenen rapora nazaran, Avrupa’da sıradan teşebbüslerin yüzde 11’i ikinci yatırım çeşidinde, yüzde 13’ü üçüncü yatırım tipinde, yüzde 14’ü dördüncü yatırım cinsinde ve yüzde 15’i beşinci yatırım cinsinde exit yapabiliyor. Öte yandan derin teknoloji teşebbüslerine bakıldığında, bu teşebbüslerin yüzde 9’u ikinci yatırım tipinde, yüzde 15’i üçüncü yatırım çeşidinde, yüzde 17’si dördüncü yatırım çeşidinde ve yeniden yüzde 17’si beşinci yatırım çeşidinde exit yapıyor.
DÜNYADA ABD, AVRUPA’DA İNGİLTERE ÖNDE
Yapılan derin teknoloji yatırımları ülke bazında incelendiğinde, büyük küresel oyuncuların hakimiyeti görülüyor. ABD ve Çin, 2015’ten 2018’e kadar derin teknoloji şirketlerine yapılan global yatırımların yaklaşık % 81’ini gerçekleştirmiş durumda. ABD’de bu vakit zarfında 32,8 milyar USD, Çin’de ise 14,6 milyar USD derin teknoloji yatırımı yapılmış. 2021: Derin Teknoloji Yılı raporu ise Avrupa özelinde yatırım sayılarını gözler önüne seriyor. Raporda Avrupa’daki derin teknoloji yatırımlarına en çok ilgi gösteren VC şirketlerinin 2015 ile 2020 yılları ortasında 12,6 milyar Euro ile İngiltere’den yapıldığı görülüyor. İngiltere’yi 5,4 milyar Euro ile Almanya, 5 milyar Euro ile Fransa, 2,5 milyar Euro ile İsveç, 2,5 milyar Euro ile İsviçre, 1,2 milyar Euro ile Hollanda ve 1,2 milyar Euro ile Finlandiya izliyor.
AR-GE HARCAMALARINA BÜYÜK BİLGİ HÜKMEDİYOR
Rapora nazaran global olarak Ar-Ge harcamaları yapan şirketlerin yüklü olarak büyük bilgi şirketleri olduğu görülüyor. 2018 yılında Amazon 23 milyar dolarla en çok Ar-Ge harcaması yapan şirket olarak öne çıkıyor. Dört büyük data şirketinden en çok Ar-Ge yatırımı yapan Amazon’u, 12 milyar dolarla Google, 12 milyar dolarla Apple ve 8 milyar dolarla Facebook izliyor. Buna paralel, 2018’de ABD’li şirketlerin Ar-Ge yatırımları toplam 114 milyar dolar olurken, bu şirketlerin yüklü olarak internet, yazılım ve elektronik donanım alanlarına odaklandığı görülüyor. Avrupa’da ise birebir periyotta şirketlerin Ar-Ge yatırımları 9 milyar dolar olurken, bu şirketler ilaç, otomotiv ve telekom kesimlerine yönelmiş.
TÜRKİYE’DE 2020’DE 7 MİLYON DOLAR KAYNAK AKTARILDI
Türkiye’de ve Dünyada Derin Teknoloji Girişimciliği raporuna nazaran Haziran 2020 prestijiyle; faaliyette olan teknoparklarda Ar-Ge çalışmalarını yürüten firmaların sayısı 5.846’ya, istihdam edilen işçi sayısı 58.922’ye, tamamlanan Ar-Ge projesi sayısı ise 36.535’e ulaşmış durumda. 2010 yılında Türkiye’de 6 adet hızlandırıcı bulunurken bu sayı 2020 yılına kadar katlanarak 66’ya ulaştı. Startups.watch datalarına nazaran Türkiye merkezli etkin 29 fon bulunuyor ve bu fonların toplam büyüklüğü yaklaşık 650 milyon dolar. 2020 yılı içerisinde kurulan 8 fonun toplam büyüklüğü ise 200 milyon doların üzerinde. Fon sayılarındaki ve toplam fon büyüklüklerindeki bu artışa karşın yapılan yatırımlar içerisinde derin teknoloji teşebbüslerine yapılan yatırımların oranı hayli düşük. 2020 yılında yapılan yatırımlar ortasında derin teknoloji teşebbüslerine sadece 7 milyon dolar kaynak aktarılmış. Rapora nazaran bunun esas nedenleri ortasında; derin teknoloji yatırımlarının yatırımcılar tarafından yüksek riskli bulunması, yatırım geri dönüş müddetlerinin uzun olması ve Türkiye’de derin teknoloji odaklı yatırım fonlarının olmaması yer alıyor.
SAYILARLA TÜRKİYE’DE DERİN TEKNOLOJİ GİRİŞİMCİLİĞİ
Türkiye’de ve Dünyada Derin Teknoloji Girişimciliği raporuna nazaran Türkiye’de hala faaliyetlerine devam eden 1.200 derin teknoloji teşebbüsü bulunuyor. Bunların yarısına yakını faaliyetlerini İstanbul merkezli olarak sürdürüyor. Teşebbüslerin yaş dağılımları incelendiğinde %63 üzere büyük bir çoğunluğunun 2015 ve sonrasında kurulan teşebbüsler olduğu görülüyor. Teşebbüslerin %22’si 2010-2015 yılları ortasında, %15’lik kısmı ise 2010 öncesi yıllarda kurulmuş. En fazla “Endüstri 4.0, Objelerin İnterneti, Sensörler ve Elektronik” alanlarında teknoloji geliştirildiği, bunu da sırasıyla “Biyoteknoloji”, “Yapay Zekâ, Bilgi ve Manzara İşleme” ve “Otonom Araçlar, Robotlar ve Mekatronik” teknolojilerinin izlediği görülüyor. Türkiye’deki derin teknoloji teşebbüslerinin hizmet sağladığı ana dallar içerisinde sırasıyla “Sağlık” ile “Üretim ve Yapı” yoğunluk bakımından ön plana çıkıyor. Teşebbüsler aldıkları yatırımlar açısından incelendiğinde yalnızca 172 adedinin yatırım aldığı görülüyor. Bu sayı toplam teşebbüslerin %14,3’üne denk geliyor. Alınan yatırım meblağları incelendiğinde ise yatırım alan teşebbüslerin %19’unun 50.000 doların altında, %20’lik bir kısmının 50.000 ile 100.000 dolar ortasında ve tekrar %20’lik bir kısmının 100.000 ile 250.000 dolar ortasında yatırım aldığı görülüyor. Bu da yatırım alan teşebbüslerin neredeyse %60’lık bir kısmının 250.000 doların altında yatırım aldığı manasına geliyor.
ANA BÖLÜMLER
● TARIM
● OTOMOTİV VE ULAŞIM
● TÜKETİCİ ESERLERİ VE HİZMETLERİ
● SAVUNMA VE HAVACILIK
● GÜÇ
● ETRAF VE SU
● FİNANS
● BESİN
● SIHHAT
● ÜRETİM VE YAPI
● TAŞINABİLİR VE TELEKOMÜNİKASYON
● PERAKENDE
DAHA YAVAŞ VE DAHA MALİYETLİ
Hello Tomorrow’un en yeterli 1.500 derin teknoloji teşebbüsünün ‘The Boston Consulting Group’ (BCG) ile yapılan tahlilinde kuruluştan prototip üretimine ve prototipten pazara kadar geçen müddetlerde derin teknoloji kategorilerinin hepsinde ticarileşme sürecinin 2,4 ile 4 yıl ortasında değiştiği görülüyor. Cube Incubation öncülüğünde İstanbul Kalkınma Ajansı (İSTKA) işbirliğiyle hazırlanan “Türkiye’de ve Dünyada Derin Teknoloji Girişimciliği” raporu ise derin teknolojili bir teşebbüsün, dijital bir teşebbüsten daha yavaş ve daha değerli olmasının nedenlerini şu formda sıralıyor:
● GÜÇLÜ ARAŞTIRMA TABANI: Derin teknolojide eser geliştirme, güçlü bir dizi gelişmiş maharet, bilgi ve altyapıdan takviye gerektiren ve eserlerin pazara sunulma mühletini uzatan temel araştırmalara ve/veya gelişmiş Ar-Ge’ye dayanır.
●AĞIR SANAYİLEŞME SÜRECİ: Bilgi ve irtibat teknolojilerine dayalı derin teknolojilerin dışında, bu alandaki birçok eser fizikî bir donanıma sahiptir. Tedarik, üretim ve ölçeklendirme için epeyce gelişmiş endüstriyel marifetler gerektiren materyal ve kaynaklara dayanır. Bu çeşit eserlerin ölçeklendirilmesi, internet ve taşınabilir teknolojilerle bağlantılı eserlerden çok daha zordur.
● BÜYÜK YATIRIM MUHTAÇLIĞI: Bir derin teknoloji teşebbüsünün muhtaçlık duyduğu altyapı, hünerler ve kaynaklar, uzun bir mühlet için kıymetli bir finansman kapasitesi gerektirir.
● ŞİMDİ TANIMLANMAMIŞ TİCARİ UYGULAMA: Sonuncu eser spesifikasyonları, süreç içinde güzel tanımlanmamış olabilir. Örneğin, Bitcoin için özel bir teknolojik tahlil olarak geliştirilen blok zincir teknolojisi, geliştiricilerinin öngörmediği yeni bir finans pazarının kapısını açmıştır.
NELER YAPILMALI
– Birçok yatırımcı, derin teknoloji şirketlerini kıymetlendirmek ve desteklemek için gerekli uzmanlığa ve yapıya sahip değil. Tıpkı vakitte derin teknoloji yatırımlarının, uzun ticarileşme ve yatırım geri dönüş mühletleri yatırımcıları korkutuyor. Bu da finansman açığı yaratıyor.
– Fonların heyetimi ve yatırımların teşviki konusunda devlet takviyesi kaide. Türkiye, devlet sistemleri aracılığıyla bu yatırımların riskini azaltmaya yardımcı olan teşvikler sağlamalı. Bu alandaki mevzuatlar düzenlenmeli.
– Derin teknoloji teşebbüslerinin ürettikleri eser ve hizmetlerin en büyük müşterisi çoklukla devletlerdir. Bu bağlamda devlet düzenekleri yerli derin teknolojileri destekleyen bir yapıya kavuşmalı.
– Pazarlama noktasında işi bilen uzmanlar kesinlikle devrede olmalı.- Kuluçka merkezleri ve hızlandırıcılar girişimcilerin eksik kaldığı pazarlama mevzularına odaklı eğitimler, danışmanlıklar, mentörlükler, disiplinler ortası takım suramı ve hızlandırma programları üzere hizmetler geliştirilmeli.
Drexel Üniversitesi Profesörü Prof. Dr. Banu Onaral: Kamunun eli yüzde 100 taşın altında olmalı
Drexel Üniversitesi, Hun.H. Sun Kürsü Profesörü Banu Onaral, tıpkı vakitte derin teknolojiler konusunda yıllardır faal olarak akademik çalışmalar yürüten bir isim. Havacılık bölümüne tamamı yerli birinci eğitim ve yolcu uçaklarını kazandıran Nuri Demirağ’ın da torunu. Yani azim, odaklanma ve hakikat insan kaynağıyla başarılamayacak bir zorluk olmadığını en düzgün bilenlerden. Prof. Dr. Banu Onaral’ın DÜNYA + için yaptığı açıklamalarda bilhassa vurguladığı bahis da riski yüksek olan, geri dönüşü uzun olduğu için sabır gerektiren bu alanda kamunun mutlak takviyesi ve kararlılığının kural olduğuydu. Onaral’ın altını çizdiği başka bir mevzu da Türkiye’nin bu alanda başarılı olabilmesi için kesinlikle kendi modelini bulması gerektiği oldu.
Gerçek dönüşümler sağlayan teknolojilerden kelam ediyoruz
Derin teknolojilerin yüksek teknolojiler ile karıştırılmaması gerektiğini değerle vurgulayan Prof. Onaral, “Bu uzun bir seyahat. İki günde, ben bir teknoloji ürettim ve sattım diyebileceğiniz bir süreç değil. Temel pahalar üreten, gerçek dönüşümler sağlayan yeni tahliller getiren, derinlemesine incelenen ve geliştirilen teknolojilerden kelam ediyoruz. Bir kişinin ‘ben yaptım, oldu’ diyebileceği süreç değil bu” biçiminde konuşuyor. Derin teknoloji yatırımlarında topluma yarar sağlamak, ekonomik paha yaratmak ve işi büyük endüstriye dönüştürmenin başlı başına bir uzmanlık gerektirdiğini söz eden Onaral, “Derin teknolojiden kıymet yaratmak kolay bir iş değil. Riskleri devasa. Fakat bu riskleri azaltabileceklerin sayısı da çok fazla. Özel tip hukukçular, özel tip yatırımcılar, özel tip ekonomik kalkınmacılar, özel tip iş geliştirmeciler, özel tip süreç yöneticileri… Bunların her biri aslında bu işin bir kesimi. Derin teknolojiye dayalı sanayi dediğimizde bir eko sistemden kelam ediyoruz biz. Ve bu evrensel…” diyor.
Bir şeyin pahaya dönüşmesi için çerçevesi olmalı
Amerika’nın kendi iç savaşından beri bu alanda çalıştığını ve Çin’in de bu alanda önemli atılım yaptığını hatırlatarak derin teknoloji yatırımlarında kamunun baş aktör olması gerektiğinin altını çizen Prof. Banu Onaral, “Türkiye temel ünitelerde yetişmiş bir altyapıya sahip. Temel bilimlere pek hoş yatırım yapabiliyor lakin öteki alanlara yatırım yaparken modeli karıştırıyor. Kavram düzensizliği oluyor. Türkiye derin teknolojilerle ilgili yatırımlarda kendi modelini bulmalı. Oburlarının modelleri, diğerlerinin gerçekleri ve stratejileri bize uymaz. Lakin tıpkı vakitte bize bedel katan her türlü paydaşla ve ortakla birlikte de çalışabilmeliyiz lakin kendi modelimizle. Bu yüzden kamunun yüzde 100 bu olayın içinde olup, bu büyük kayanın altına elini sokması lazım. Bu olay temel bir bilimdir, orada yetişmek, sınanmak, orada dövülmek, onun üzerinden de bu tıp ortamları besleyebilmek ve yetenek yetiştirmek değerli. Bu da kamunun görevidir” diyor. Türkiye’de yetenek konusunda bir külfet olmadığını, gerek yurt içinde gerekse yurt dışında bu alanda çalışabilecek insan kaynağının bulunduğunu belirten Prof. Onaral şunları söylüyor: “Türkiye bunu yapar fakat bir şeyin kıymete dönüşmesi için bir çerçevesi olması gerekiyor. Kendine, birikimlerine ve gerçeklerine bakacaksın ve onun üzerine bir model kuracaksın. Stratejik hedefl eri belirleyip onun için ne lazımsa, ortalarında boşluk bırakmadan birbirini tamamlayacakları insanları bulup işe koyulacaksın. Türkiye biraz daha amaca odaklansa süratle sonuca varabilir.”
Farklı uzmanlık alanlara sahip aktörler koşul
Derin teknolojilerden kıymet yaratabilmek için kesinlikle farklı uzmanlık alanlarına sahip aktörlerin olması gerektiğini söyleyen Prof. Banu Onaral, şu açıklamalarda bulundu: “Her şeyi ‘lab’dan hocanın çıkarabilmesi mümkün değil. Derin teknoloji dendiğinde yüzde 99.9 sınıfında birincisi yapıyorsunuzdur. Akademik girişimcilik diye bir şey yoktur olamaz da aslında. Ticarileşmeden evvel getirdiği yükler inanılmaz bir taşıyıcılık gerektiriyor. Hukukçuyla çalışacaksın, kamuyla işini halledeceksin, pazara gireceksin, pazarlamanın ötesine geçeceksin memleketler arası pazarlamaya bakacaksın, bakım standardı bulacaksın… Bunları tek başına akademisyenin yüklenmesi mümkün değil. Bir de teşebbüsçü kısmı var. Girişimcilikte de fevkalade emek ağırdır. Bu nedenle bir hoca teşebbüsçü olacaksa artık hoca olamaz zira mümkün değil. Derin teknoloji özelinde bir dayanak sunacak bir teşebbüsçü bulmak gerekir. Ayrıyeten kamudaki süreçleri takip edebilecek, alandaki gerçekleri anlayacak insanlara gereksinim var. Türkiye’de hukuk alanında da teşebbüs öncesini, çevrimsel araştırmayı da anlayan insanlara gereksinim var. Bedele dönüştürme kısmında da iş geliştirmecisinden hukukçusuna çok farklı partnere gereksinim var. Çin bunu 5 senede yaptıysa Türkiye 2 senede yapar. Kâfi ki hedefl erini muhakkak etsin, öncelikleri ortaya koysun, ‘olmazsa olmazdır bu’ deyip her türlü olacağı kucaklasın.”
Redis Innovatıon Kurucusu Selin Arslanhan: Daha riskli ve sabır gerektiriyor
Dünyanın büyük bir değişim sürecinin içinden geçtiğini ve bunun iki temel dinamiği olduğunu söyleyen ReDis Innovation Kurucusu ve Dünya Gazetesi Köşe Muharriri Selin Arslanhan, bu dinamiklerden birini politik tertip değişikliği başkasını ise teknolojik dönüşüm olarak tanımlıyor. Teknolojik dönüşümü ise dijital ve derin teknolojilerle dönüşüm olmak üzere iki temel kategoride pahalandıran Arslanhan, “Son 10 yılda dijital teknolojiler kaynaklı dönüşüm, hayatın her alanında hissedildi. Artık ise, derin teknolojiler daha süratli yayılacak. Son 10 yılda dijital teknolojilerde yaşanan üzere, her dalda derin teknolojilerin dönüşüm tesirini göreceğiz. Derin teknolojiler, işin yapılış biçimini, işin ve eserin kendisini değiştiriyor. Derin teknolojilerin süratli difüzyonu demek, tarım, besin, dokuma üzere klâsik dalların yıkıcı dönüşümden etkilenmesi demek. Derin teknolojilerin tesir düzeylerine bakınca, Türkiye iktisadını, son 10 yılda yaşanan dijital dönüşüm tesirinden de büyük bir tesir beklediğinizi söylemek mümkün” diyor.
Daha büyük yatırım ve insan kaynağına gereksinim duyuyor
Bilimsel araştırma ve teknolojilere dayanan, laboratuvardan beslenen, daha kompleks ve uzun Ar-Ge süreçleri ve araştırma altyapıları gerektiren teknolojiler olarak nitelendirilen derin teknolojilerin tıpkı vakitte daha riskli ve sabır gerektiren teknolojiler olduğunu kaydeden Arslanhan, büyüme ve yayılma için de dijital teknolojilere nazaran daha büyük yatırımlara, insan kaynağına, altyapıya muhtaçlık duyulduğunun altını çiziyor. Tematik fonlar, pilot üretim ve test alt yapıları üzere farklı araçları ekosistemde aktif hale getirmek gereksiniminden kelam eden Selin Arslanhan, şunları söylüyor: “AB’nin yeni gündemi ve Ufuk Avrupa programı da tüm bunları çalışır hale getirerek derin teknoloji startup’larının sayısının artmasını, büyümelerini ve bu teknolojilerin yayılmasını amaçlayan bir kurguya sahip. Derin teknolojilerle yeşil teknolojilerin kesişim kümesi büyük hatta yeşil teknolojilerin değerli bir kısmı derin teknolojilerdir diyebilmemiz mümkün. Avrupa için bu nedenle de hayli değerli. Sanayi 5.0, Yeşil Mutabakat üzere siyaset evraklarındaki emellerin uygulanabilir olması için derin teknolojilerin kritik olduğunun farkındalar.” Bilginin ortaya çıkması ve yayılmasının en temel faktör olduğu 21. yüzyılda, teknolojik dönüşümün yalnızca üretim metotlarını değiştirmekle kalmayıp, Ar-Ge ve iş modellerinden, idari yapılara ve hatta siyaset tasarım süreçlerine kadar birçok alanı dönüştürmeye devam ettiğini vurgulayan Arslanhan, “Sanayiden hizmetlere, tarımdan güce işlerin yapılış biçimi yeni teknolojilerin tesiriyle tekrar şekilleniyor. Her geçen gün bilimsel gelişmelerin teknolojik yansımalarını, bu yansımaların da üretim süreçlerinde yarattığı farklılığı izlemek mümkün” diyor.
Akıllı uzmanlaşma bugünün en kıymetli problemlerinden biri
Tüm bu değişim dinamiklerinden hareketle, Türkiye’nin kıymete odaklı bir teknoloji ve sanayi siyasetine muhtaçlığı olduğunun altını çizen Selin Arslanhan, şu açıklamaları yapıyor: “Teknoloji siyaseti sanayi siyasetinin ayrılmaz bir kesimidir. Bugünün en kıymetli hususlarından biri olan, klâsik dallarımızda global rekabet gücünü artırmamız için de teknolojik dönüşümü gerçekleştirmek gerekiyor. Derin teknolojiler için siyaset tasarlamak, teknolojinin teknik olarak ne olduğunu ve hangi dalları nasıl etkilediğini bilmeyi gerektirir. Tekil bölümler için siyaset dizaynından farklıdır. Yeni teknolojilerle endüstride niteliksel dönüşümü tasarlamak, kıymet zincirinin hangi etabının hangi teknolojiler ile ne çeşit yayılma tesirine sahip olacağını bilmeyi gerektirir. Yeni teknolojilere yönelik yeni fi nansal düzenekler, kurumsal yapılar ve yasal düzenleme muhtaçlıkları ortaya çıkar. Türkiye’nin hem klâsik kesimlerimizi dönüştürecek hem de yüksek teknolojili alanlarda rekabet gücümüzü artıracak teknoloji odaklı bir sanayi siyaseti çerçevesine gereksinim var. Bunu yaparken Türkiye’nin hangi alanlarda global rekabet gücü elde edebileceğini göz önünde bulundurmak için dünyanın ne yaptığını ayrıntısıyla bilmek gerekiyor. Akıllı uzmanlaşma bugünün en değerli problemlerinden birisi. Bu yalnızca odaklanılacak alanlarla ilgili bir kavram değil. Burada kelam konusu olan, bir ülkenin ya da bir bölgenin farklı alanlar için global bedel zincirlerindeki konumunu hakikat belirleyebilmesi. Ekosistemde değişeni izleyebilen, yeni boşlukları tahlil edebilen ve bunlara nazaran akıllı uzmanlaşabilenlerin kazanacağı yeni bir dünyada yaşıyoruz. Derin teknoloji startup’larının sayısının artması kadar onları büyütmek ve bu teknolojilerin yayılmasını sağlamak kritik. Lakin böylelikle bu teknolojiler, Türkiye’de yeşil dönüşümle ekonomik büyümeyi tetikleyecek ve dokumadan inşaata kadar klasik dalları dönüştürebilecek.”
Özyeğin Üniversitesi Bilgi, Teknoloji Transferi Ve Girişimcilik Yöneticisi Dr. İsmail Arı: Pazardaki rekabeti yeni bir düzeye taşıyor
Derin teknoloji teşebbüslerini ağır akademik gayret gerektiren çalışmaların sonucunda ortaya çıkan teşebbüsler olarak tanımlayan Özyeğin Üniversitesi Bilgi, Teknoloji Transferi ve Girişimcilik Yöneticisi Dr. İsmail Arı, bu alanlara sağlanan kamu fonuyla birlikte özel kesimin de bu teşebbüslere dayanak olmasının teşebbüslerin hızlanmasına katkıda bulunacağını belirtiyor. Arı’ya nazaran, “Araştırma ve geliştirme faaliyetleri sonucunda ortaya konan, mevcuttan çok daha yüksek performansa sahip eser ve teknolojiler, pazardaki rekabeti yeni bir düzeye taşıyor.” Derin teknoloji ile oluşturulan eser ve teknolojilerin ayrıyeten yeni pazarlar da oluşturabildiğine dikkat çeken Arı, “Derin teknolojiler hayat standartlarımızın uygunlaşması, daha sürdürülebilir üretim usullerinin geliştirilmesi, olumsuz çevresel tesirlerin azaltılması ve mevcut prosedürlerle daha evvel mümkün olmayan uygulamaların hayatlarımıza girmesine imkan vermektedir. Bu tarafıyla her geçen gün yenileriyle karşılaştığımız şiddetli sorunların önüne geçilebilmesi, vakitli ve tesirli karşılık verilebilmesi için derin teknolojilerin desteklenmesi ehemmiyet taşımaktadır. Son periyotta gündemde sıklıkla yer bulan Blok Zincir, Yapay Zeka, İleri Materyal, Biyoteknoloji, Siber Güvenlik ve Uzay başlıklarında yaşanan gelişmeler derin teknoloji alanında evvelki yıllarda yapılan kapsamlı çalışmaların ve bu çalışmaları destekleyici yatırımların çıktısıdır” yorumunu yapıyor.
Akademisyenlerin ve araştırmacıların teşebbüsçü bakış açısı gelişmeli
Teşebbüsler ve akademik çalışmalar ortasındaki farkı “Girişimlerin genel yaklaşımı var olan bir sorunu ele alıp ona müşterilerin gereksinimlerini en yeterli halde karşılayacak bir tahlil sunma gayretleridir. Akademik çalışmalarda ise odak noktası sorun değil eserin yahut teknolojinin kendisidir” olarak tanımlayan Arı, bu sebeple akademik girişimcilerin evvel teknolojiyi geliştirdiğini, daha sonra bunun uygulanabileceği sorunları bulmaya çalıştıklarını belirtiyor. Arı, şöyle devam ediyor: “Bu sürecin güzelleştirilmesi için akademisyenlerin ve araştırmacıların teşebbüsçü bakış açısını geliştirmeleri epeyce kıymetlidir. Araştırma süreçlerine potansiyel kullanıcılarının yahut müşterilerinin bakış açılarını dahil etmeye yönelik eforlar, geliştirilen eser ve teknolojilerinin laboratuvar ortamından son kullanıcıya ulaşım sürecini hızlandırmakla birlikte ekonomik, çevresel yahut toplumsal tesir yaratma potansiyelini güçlendirmektedir.”
Kamu siyasetleri teşebbüslere yönelik özel düzenekler işletmeli
“Derin teknoloji alanındaki çalışmaların ve teşebbüslerin pazar ile buluşması, öbür dikeylerdeki teşebbüslere nazaran çok daha uzun vakit alır” diyen Arı, bunun gerisindeki temel sebeplerin yüksek nitelikli uzmanlaşmış insan kaynağına olan gereksinim, eser ve teknolojinin belli bir ölçekte faaliyet gösterebilmesi için tasarlanması gerek yeni süreçler ve pratik uygulama etabında karşılaşılabilen beklenmedir sorunlar olduğunu söylüyor. Arı şunları ekliyor: “Derin teknoloji girişimcilerinin bu alanda deneyimli teşebbüsçüler ve profesyoneller tarafından desteklenmelerinin yanı sıra kamu siyasetlerinin yüksek risk ve yüksek getiri potansiyeline sahip bu teşebbüslerine yönelik özel düzenekler işletmesi epeyce değerli. Ayrıyeten derin teknoloji teşebbüslerinin tabiatı sebebiyle bu alana yatırım yapmak ve girişimcilerle bir arada çalışmak özel bir uzmanlık ve odaklanma gerektirir. Bu alana yatırım yapan yatırımcılar, derin teknolojilere özgün yüksek riskleri ve yatırımların geri dönüşlerine yönelik uzun vadeyi dikkate alarak yatırımlarını yaparlar.”
Derin teknoloji teşebbüslerine 2020’de 13 yatırım yapıldı
2020 yılında derin teknoloji teşebbüslerine 13 yatırım yapıldığını aktaran Dr, İsmail Arı, girişimcilik ekosistemde en kıymetli itici gücün başarılı teşebbüs sayılarının artması olduğunu belirtiyor ve devam ediyor: “Derin teknolojiler alanında yüksek oranda yatırım çeken, eserlerini ulusal ve memleketler arası alanda başarılı bir biçimde ticarileştirebilen ve nitelikli insan kaynağı için bir çekim merkezi olarak yeni eser ve teknolojilere imza atan teşebbüs sayısı arttıkça, bu alana ilgili duyan teşebbüs ve yatırımcı sayısı da artacaktır. 2021 yılı ile birlikte bilhassa derin teknoloji teşebbüslerine yatırım yapan DCP ve ACT üzere yatırımcıların yeni fonlarını devreye almaları ile birlikte önümüzdeki süreçte Türkiye’de derin teknoloji yatırımlarının bir artışını gözlemlenmesi kelam mevzusudur.”