Fikri CİNOKUR
Türkiye’yi besleyen iki kıymetli kent Antalya ve Mersin’de zerzevat halleri tıkandı. Tam kapanma nedeniyle semt pazarlarının kurulmasına müsaade verilmeyince, eserler komitecinin elinde kaldı. Hallerde fiyatlar neredeyse yarı yarıya düşmesine karşın alıcı çıkmadı. Hallerden Türkiye’nin dört bir yanına yollanan sevkiyatlar durdu. Kamyonlarla hallere eser yollayan çiftçiler uzun kuyruklar oluşturdu. Geri dönüş için nakliye masrafını karşılayamayan çiftçinin eserleri çöpe döküldü. Kimi üreticiler ise kendi kamyonlarında çürüyen eserlerini ormanlık alanlara döktüler. Hallerden, “ürün getirmeyin” davetleri gelirken, çiftçiler açık havada bulaş riskinin az olduğunu belirterek, semt pazarlarının HES kodu uygulamasıyla açılmasını talep etti. Ayrıyeten sokak ortasında zerzevat meyve satışına müsaade verilmesi de istendi.
Semt pazarlarının daha çok dar gelirli vatandaşlar tarafından tercih edildiğini belirten üreticiler, tam kapanma sırasında ikili mağduriyet olmaması için Ankara’ya çağırıda bulundu. Çiftçiler, “Bize verilen muafiyet, eser satılmadığında işe yaramıyor, pazarlar açılsın hem üretici, hem pazarcı hem de vatandaş ziyan görmesin. Yüksek dönemde eser satamazsak sıkıntı durumda kalırız” dedi. Bir müddet evvel üreticinin elinde kalan patates ve soğan depolardan alınarak, gereksinim sahiplerine dağıtılmıştı. Bursa’daki salatalık üreticilerinden de benzeri talep geldi. Lakin Antalyalı üretici, zerzevat meyvede raf ömrünün patates soğan kadar olmadığını söyleyerek, acil tedbir talebinde bulundu. En çok patlıcan, salatalık, biber, domates ve çilek üzere eserlerde badire var.
A kalite eserin yollandığı ihracatta ise sorun yaşanmıyor.
Kökçe: Dar gelirli vatandaş zorda
Türkiye’nin dört bir yanına tarım eserleri satışı yapılan Kumluca’nın Ziraat Odası Lideri Hidayet Kökçe, ilçelerinde çiftçinin elinde kalan zerzevatları çöpe dökmek zorunda kaldıklarını söyledi. Kökçe, dar gelirli vatandaşların semt pazarlarından alışveriş yaptığını lakin 17 günlük tam kapanma nedeniyle hem çiftçinin hem dar gelirlinin zorda olduğunu söyledi. Kökçe, havaların ısınması nedeniyle tam bu periyotta eser bolluğu olduğunu, bu durumun da çiftçiyi daha çok zora soktuğunu söyledi. Semt pazarlarının kesinlikle açılması gerektiğine dikkat çeken Kökçe, birinci kalite zerzevatın zincir süpermarketler ve ihracatçılar tarafından alındığını tabir ederek, şunları bildirdi: “Şu anda ihracatta ve zincir süpermarket alımlarında sorun yok. Bu kümeler birinci kalite eser alıyor. Zincir marketler 1-2 liraya aldığı sebzeyi marketlerde 10-15 liraya satıyor. Dar gelirli vatandaş ikinci kalite ve çıkma eseri pazardan temin ediyor, bu da güç bir durum. Semt pazarları da açık olmayınca tüketici değerli tüketmek zorunda kalıyor.”
Durdaş: Marketlerde bulaş riski açık havadan daha çok
Kumluca Ticaret Borsası Lideri Fatih Durdaş da ısınan hava nedeniyle eserin süratle olgunlaştığını ve çok çabuk bozulduğunu söyledi. Tam kapanma nedeniyle Türkiye’de vatandaşların bir hafta evvelce stok yaptığını, bir kısım vatandaşın aileleriyle birlikte memleketlerine gittiğini, bir kısmının da tatile çıktığına dikkat çeken Durdaş, şunları kaydetti:
“Bu 17 günlük tam kapanma periyodunda semt pazarları açık olsa idi üreticinin elinde eser kalmazdı. Alışverişin ve tüketimin en fazla yapıldığı alanlar semt pazarları… Semt pazarları pandemi sürecinde her gün açık olsaydı kalabalık olmaz, problem yaşanmazdı. Zincir marketlerde pandemi bulaşı daha tehlikeli. Açık semt pazarları daha iyi… Vatandaş pazar yerlerinde daha ucuza alışveriş yapabiliyor, zincir marketlerde daha değerliye alıyor.”
Oğuz: Çiftçi dönemi 1,5 ay erken kapatmak zorunda
Demre Ziraat Odası Lideri İbrahim Oğuz, tam kapanmada semt pazarlarının kapalı tutulması nedeniyle satış yapılamadığını, bu nedenle eserin üreticinin elinde kaldığını belirtti. Üreticinin emeğinin heba olduğunu söz eden Oğuz, şöyle konuştu: “Üretici tam para kazanacağı vakit, borçlarını ödeyeceği vakit bu durumla karşılaştık. Semt pazarları kapalı. Tüccar mal satacak pazarcı bulamıyor. Hem üretici hem pazarcı hem de tüketici çok mağdur. Süpermarketlerde domates 10 lira iken pazarlarda bu 5 lira idi. Fiyatlar süpermarketler ile pazar ortasında yarı yarıya fark ediyordu. Domates satamıyoruz. Bu türlü giderse dönemi 1,5 ay erken kapatıp seraları sökmek zorunda kalacağız. Üretici maliyet artışları nedeniyle zati mutsuzdu, artık mutsuzluğu katmerleşti. Üretici yalnızca kendisi için üretmiyor. Ülkesi milleti için üretiyor. Çiftçiye takviye verilmeli.”
Çiftçiye eser getirmeyin daveti
Türkiye’nin dört bir yanına zerzevat gönderen Kumluca Toptancı Hali’nde satış yapamayan üreticilerin zerzevat yüklü kamyonları uzun kuyruklar oluşturdu. Öte yandan Antalya Büyükşehir Belediyesi Toptancı Hali yetkililerinden edinilen bilgilere nazaran, tüccar ve komitecilerin, zerzevat eserlerinin satılamaması nedeniyle çiftçiden Toptancı Hallerine eser getirmemeleri daveti yaptıkları belirtildi.
Fiyatlar yarı yarıya ucuzladı, alıcı yok
Türkiye’nin zerzevat üretim merkezlerinden Kumluca ilçesi toptancı halinde tam kapanmanın başladığı 28 Nisan ile 03 Mayıs 2021 pazartesi günü zerzevat fiyatları yarı yarıya ucuzladı. 28 Nisan’da 3,20-4,20 TL ortasında süreç gören domates 3 Mayıs Pazartesi günü 2,50-3,50 TL ortasında alıcı buldu. Salatalık 1,40-1,80 liradan 50 kuruşa düştü. 28 Nisan’da 3 liradan satılan sivri biber ise 1,50 liradan süreç gördü. Ucuzlamaya karşın hal esnafı alıcı bulamamaktan şikayetçi.
Çandır: Eser ağırlaştı, sıcak zerzevatları bozdu
Antalya Ticaret Borsası Lideri Ali Çandır, yeme içme yerleri, semt pazarları ile seyyar satıcıların tam kapanma nedeniyle kapalı olması ve mevsimsel sıcaklar nedeniyle üretimin ağırlaşmasıyla satışlarda düşüş üretimde artış olduğunu söyledi. Çandır, “Halkın ağır olarak tüketim yaptığı satış kanallarının kapalı olması nedeniyle satışlarda düşüş varı” dedi.
Yılmaz: Problemler artarak devam ediyor
Antalya Komiteciler Derneği Lideri Hasan Ali Yılmaz ise semt pazarlarının kapalı olmasından ötürü toptancı hallerinde meşakkatin büyük olduğunu kaydetti. Satışların makus gittiğini, satılamayan eserlerin çabuk bozulmasından ve alıcı bulunmamasından çöpe döküldüğünü tabir eden Yılmaz, şöyle devam etti: “Sıkıntılar artarak devam edecek üzere görünüyor. Gidişat güzel değil. Semt pazarlarının tekrar açılması için uğraşıyoruz.”
Doğan: Zerzevatın raf ömrü paratesten daha kısa
Antalya Ticaret Borsası İdare Heyeti Üyesi ve Özdoğanlar Besin Limited Şirketi Sahibi Cüneyt Doğan ise tek tahlilin semt pazarlarının açılması olduğunu söyledi. Doğan, “Devlet raf ömrü uzun olan patates soğan aldı lakin zerzevatın raf ömrü kısa. Çürüyen eser çöpe gidiyor. Çöp yerine dar gelirli muhtaçlık sahibine dağıtılsa onun da nakliye bedeli var. Kurulcu, üretici bu parayı bile ödeyemez. Tek deva semt pazarlarının açılması” dedi.
Alp: Sokaklarda satışa müsaade verilmeli
Antalya Ziraat Odaları Uyum Lideri Nazif Alp, Antalya Komiteciler Derneği, Pazarcılar Odası ve Tüccarlar Derneği liderleriyle birlikte sıkıntılarını Antalya Valisi Ersin Yazıcı’ya ilettiklerini belirtti. Alp, “Ankara’dan meselelerin tahlilini bekliyoruz. Antalyalı Dışişleri Bakanımız Mevlüt Çavuşoğlu’na da durumu anlattık. Pazarların açılmasını bekliyoruz. Sokaklarda makul sayıda pazarcının satış yapmasına müsaade verilmeli.”
Çiftçinin muafiyetinin manası kalmadı
Tarsus Ziraat Odası Lideri Veyis Avcı: Semt pazarlarının kapanması nedeniyle zerzevat ve meyve üreticilerinin günlük üretim kaybı yüzde 35’e kadar çıktı. A kalite eserler zincir marketlerde satılırken 2’nci ve 3’üncü kalite eserlerin tamamı ülkemiz genelindeki semt pazarlarında değerlendiriliyordu.
Tam kapanma sürecinde semt pazarlarının yasaklanması bölgemizde de başta patlıcan, salatalık, biber, çilek üzere kısa aralıklarla hasat yapılması gereken öbür eserlerin fiyatlarında üreticiler aleyhine önemli düşüşlere neden oldu. Muz bile talebin azlığı nedeniyle halde 5 TL’ye kadar geriledi .
Mersin Akdeniz Ziraat Odası Lideri Musa Yılmaz: Mersin Hali tıkanmış durumda. Zerzevat ve meyvenin yarısı ya çiftçinin elinde ya da komitecilerin elinde çürüyor. Ayrıyeten marketlerde 8 ile 9 TL ortasında satılan biber Mersin Hali’nde 1 ile 1,5 TL’ye kadar geriledi. Semt pazarları açılmazsa bizi bekleyen en büyük tehlike; yalnızca değerli esere ulaşılması ve tüketici fiyatlarının artması olacaktır.
Anamur-Bozyazı Ziraat Odası Lideri Ahmet Onur Gümüş: Salatalık fiyatları 10 kuruşa kadar geriledi. Semt pazarlarının ivedilikle denetimli bir halde açılması lazım. Şayet 2 hafta kapalı kalırsa telafisi mümkün olmayan bir probleme düşeriz. Ayrıyeten bu kurallarda tam kapanmadan ötürü çiftçinin muaf olmasının da hiç bir kıymeti yok. Zira çiftçi ürettiği eseri satamıyor.
Yaş meyve ve zerzevata tahlil aranırken sırada çiğ süt var
Ali Ekber YILDIRIM
Üreticiden tüketiciye kadar olan zincirin her halkasında sıkıntılar yaşanıyor. Çiftçi ürettiği eseri satamamaktan, tüketici fiyatın yüksek olmasından şikayetçi.
Üretimden tüketime kadar olan zincirde gerekli planlama yapılmadığı için üretilen eserler satılamıyor. Çiftçinin üretim yapması için bir mani yok. Lakin, sokağa çıkma yasağı kapsamında, semt pazarlarının, toplu tüketim yerlerinin kapalı olması nedeniyle üretilen eserler satılamıyor.
Bilhassa depolanma imkanı olmayan, kolunda bekletilemeyen yaş meyve ve sebzede büyük ziyan var. Üretici elindeki eseri satamayınca çöpe dökmek zorunda bırakılıyor. Kuru soğanda olduğu üzere toplanmadan, hasat edilmeden tarlalar sürülüyor. Büyük maliyetlerle yapılan üretimden ziyan eden çiftçiye hiçbir takviye sağlanmıyor.
Üretim evresinden başlanarak sokağa çıkma yasağı, kısıtlamalarla ilgili kararlar alınırken çiftçinin ürettiği ve hasat etmek zorunda olduğu eserlerin nasıl satılacağı planlanmalıydı.
“Ekilmedik bir karış toprak bırakmayın, gerinizde biz varız. Ürettiğiniz her eseri alırız” denildi. Lakin, eserler alınmadığı üzere takviye de sağlanmadı. Ülkenin kaynakları, çiftçinin emeği ve parası çöpe gidiyor.
Bayramda iki gün çiğ süt alınmayacak
Yaş meyve ve sebzedeki probleme tahlil aranırken, bayramda çiğ sütte sorun yaşanması bekleniyor. Ramazan bayramının arife ve birinci günü birçok endüstrici ve mandıralar çiğ süt almayacaklarını bildirdi.
Nazilli ve Etrafı Ziraî Kalkınma Kooperatifi (ÖR- KOOP) İdare Şurası Lideri Ünal Önal, süt sattıkları sanayicilerin kendilerine bayramın arife günü ve birinci günü süt almayacaklarını resmen bildirdiğini belirterek şunları söyledi: “Geçmişte de arife günü bilhassa süt alımı azalırdı. Ancak 40 ton süt alan 25-30 ton alıyordu. Artık hiç almayacaklarını bildirdiler. Kimi yerlerde bayram boyunca alınmayacağı söz ediliyor. Süt alınmasa da biz inekleri sağmak zorundayız. Sütü ne yapacağız? Süt tozu yapabiliriz. Lakin süt tozu fabrikaları dolu. Endüstriciler de süt tozu üretiyor. Bu nedenle herkes peynir yapmak zorunda. Büyük bir problemle karşı karşıyayız.” dedi.
Sütte konut dışı pazar kapalı
Türkiye Süt, Et, Besin Sanayicileri ve Üreticileri Birliği Lideri Tarık Tezel, pandeminin getirdiği şatların herkesi zorladığını belirterek şu bilgileri verdi: ” Hepimiz sıkıntı günlerden geçiyoruz. Mesken dışı tüketim yani pazarımızın yüzde 35’i kapalı. Buna karşın koşulları zorlayarak sütü bırakmamak için elimizden geleni yapıyoruz. Aldığımız sütle hepimiz stoğa çalışıyoruz. Süt tozu, peynir yapılıyor. Aslında vadeyi uzatıyoruz. İhracatta da bu günlerde kasvet var. Pandemi nedeniyle dünyada agresif bir ihracat pazarı var. Maliyetler nedeniyle ve aldığımız çiğ süt fiyatının öteki ülkelere nazaran yüksek olması nedeniyle ihracatta da istenilen düzeye ulaşamıyoruz. Yalnızca sütte değil, ette de misal meseleler var. Mesken dışı tüketim kapalı. Mangal olmadığı için et ve ayran üzere eserler tüketilmiyor. Pandemi periyodunda işini kaybedeni geliri azalan beşerler tüketimi azalttı. Geliri düzgün olanlar da meskende çok kilo aldım diyerek azaltıyor. Yani dışarıda tükettiği kadar tüketmiyor” bilgisini verdi.
Pazarcılar mahalle ortasında zerzevat meyve satsın önerisi tartışılıyor
Semt pazarlarının kapalı olması nedeniyle eserleri elinde kalan üreticiler vakitle yarışırken, Tarım ve Orman Bakanlığı pazar esnafının kendi otomobilleri ile eserleri mahalle ortalarında kapıya teslim prosedürü için çalışma başlattı.
Dal temsilcileri, zincir market yöneticilerinin iştiraki ile Tarım ve Orman Bakanlığı’nda yapılan toplantıda pazarların açılmasının şimdilik mümkün olmadığı bu nedenle pazar esnafına kart düzenlenerek ve müsaade verilerek mahalle ortalarında 2-3 kiloluk poşetlerde “al getir” sistemi gündeme getirildi. İçişleri Bakanlığı’nın da görüşü alınarak sistem üzerinde çalışılıyor.
Toplantıya katılan Türkiye Halciler Federasyonu Lideri Yüksel Tavşan, yaşanan son gelişmeler semt pazarlarının ehemmiyetini ortaya çıkardığını belirterek şu bilgileri verdi: “Sadece zincir marketlerle bu işin yürümeyeceği anlaşıldı. Üreticinin eserini çeken kıymetli ölçüde pazar esnafı var. Pazarlar kapanınca eserler elde kaldı. Bu periyot tam da sera ve turfanda eser hasat devri. O kadar hassas eserler var ki, hasat edilince satılması gerekiyor. Kolunda bırakamazsınız. Bu nedenle fiyatlarda da düşme oldu. Üretici her istikametiyle bu işten en çok ziyan gören kesim oldu. Kesinlikle bir tahlil bulunması gerekiyor. Bakanlıkta yapılan toplantıda pazar yerlerinin açılmasının sıkıntı olduğu anlaşıldı. Kamu bu hususta kendince haklı. Pazar olunca kesinlikle oraya bir yığılma oluyor. Markete gidenlerin sayısı daha hudutlu olabiliyor. Fakat pazar açık denilince insanları meskende tutmak kolay olmayacak. Bizim teklifimiz pazar esnafının kendi mahallesinde eserleri 2-3 kiloluk poşetlerde mahallede dolaşarak kapıya teslim, al getir mantığı ile satması. Bu bahis üzerinde çalışılıyor.”
Çiftçi üretimi bırakırsa felaket olur
Pandemi periyodunda dünyanın her yerinde üreticilerin desteklendiğini belirten Yüksel Tavşan, “Bu süreçte ziyan eden, eseri elinde kalan çiftçi üretimi bırakırsa asıl büyük felaket o vakit yaşanır. Bırakan çiftçiyi tekrar üretime kazandırmak kolay değil. Bu nedenle ziyanları karşılanarak, farklı pazarlama kanalları açılarak çiftçiyi üretimden koparmayacak acil bir tahlil bulunması gerekir” dedi.