Mehmet KAYA
Türkiye’de ekonomik aktivitenin ve yatırımların işaretlerinden biri olarak kabul edilen yatırım malları ile hammadde ithalatında, global fiyat artışları ve güç fiyatlarındaki kıymetli yükselişlere karşılık fiyat bazında dahi artış sonlu kaldı. Meblağ bazında 2021 sonunda yatırım malları ithalatı 2018’deki 29,3 milyar dolarlık seviyeyi geçerek 35 milyar dolara geldi. Lakin bu artışın büyük kısmı fiyat yükselişinden kaynaklandı. Öteki yandan, hammadde ithalatı ise 2018’deki 170,1 milyar dolar düzeyden 2021 sonunda 202,1 milyar dolara geldi. Bu sınıfl amada ölçü endekslerine bakıldığında ise artışların büyük kısmının fiyat yükselişlerinden geldiği görülüyor.
İthalat ölçüsü çabucak hemen birebir
Fiyat artışlarındaki dalgalanmalar nedeniyle ithal edilen ölçülere bakıldığında, ithal edilen toplam ölçünün meblağlara kıyasla daha az ya da çabucak hiç artmaması dikkati çekiyor. Bu da genel olarak ekonomik aktivite işareti sayılabilecek hammadde ve yatırımlarda artış işareti sayılabilecek yatırım malları ithalatındaki değişimin her iki alanda da sonlu bir güzelleşme ya da sabit kalmayı gösterdiği formunda yorumlanıyor.
2018’de yatırım malları ithalatı ölçü endeksi 82,35 düzeyindeyken 2021 sonunda yüzde 18,2 artışla 97,31’e çıktı. Hammadde ithalatı ölçü endeksi ise 111,81 endeks değerindeyken, neredeyse sabit kalarak, yüzde 0,4 artışla 2021 sonunda 112,17 çıktı. Salgını da içeren ve Türkiye’nin büyüme sağladığı 2021’de böylelikle toparlanmanın hudutlu kaldığı gözleniyor.
Birinci üç aydaki gelişmeler de sonlu güzelleşmeyi gösteriyor
2022 birinci üç ayı itibariyle emtia ve güç fiyat şokunun tesiri daha besbelli hale geldi. Yatırım malları ithalatı 2022 Ocak-Mart devrinde bir evvelki yıl tıpkı periyoda nazaran yüzde 0,6 oranında azalırken, hammadde ithalatı yüzde 54,4 oranında arttı. Artışın büyük kısmının ham petrol, doğalgaz ve öteki hammadde fiyat artışlarından kaynaklandığı belirtiliyor.
Ocak-Şubat 2022 periyodu ölçü endekslerine bakıldığında da 2021 sonuna nazaran birinci iki ay sonunda ölçü endeksinde sert düşüş gözleniyor. Bunda Rusya Ukrayna savaşının da tesiri bulunuyor. Ayrıyeten Şubat ayının kısa ay olmasının da endekse tesiri oluyor. Lakin bu aylık sert dalgalanmalarda savaşın tesiri de bulunuyor. Yıl içinde aylara nazaran farklılaşmalar nedeniyle de endeks pahaları daha yüksek sonuçlanabiliyor. Yatırım malları ölçü endeksi, Şubat 2022 sonunda, 2021 Aralık endeks kıymetine nazaran yüzde 21,1 seviyesinde geriledi. Hammadde ithalat ölçü endeksi ise yüzde 13,3 oranında azaldı.
TÜİK SITC sınıfl aması bilgilerine nazaran 2021 sonunda yakıt hariç hammaddelerin ithalat ölçü endeksi gerileme gösterdi. Bu sınıfl amada 2021 sonunda 154,9 olan endeks, 2022 Nisan ayı sonunda yüzde 18,6 oranında geriledi. Misal biçimde besin hariç imalat sanayii mallarının ithalat ölçü endeksi de yüzde 9,4 oranında gerilemiş durumda.