Etraf ve Şehircilik Bakan Yardımcısı, T.C. İklim Değişikliği Başmüzakerecisi Prof. Mehmet Emin Birpınar, “Gündem Özel” sorularımızı yanıtlarken, “Artık iklim değişikliğinin en büyük global risklerden biri olduğu konusunda hepimiz hemfikiriz. Doğal afetlerde artış, çok hava olaylarının sayı ve sıklığının artması, buzulların erimesi, su kıtlığı, besin kaynaklarının ziyan görmesi, bulaşıcı hastalıklar üzere sonuçlar tüm insanlığa iklim değişikliği meselesinin gerçek olduğunu gösteriyor. İklim değişikliği sıkıntısının insan kaynaklı olduğu yüzde 95 katılık oranıyla ortaya konuldu” dedi. Prof. Birpınar, Türkiye’nin Paris Anlaşması’na imza koymayan 6 ülkeden bir olmasının münasebetini şöyle açıkladı: “Anlaşmaya dair temel itirazımız ve sürdürdüğümüz müzakerelerdeki temel münasebetimiz; ülkemizin hakkaniyetli bir pozisyonda yer alması talebimizdir.” Etraf ve Şehircilik Bakan Yardımcısı, T.C. İklim Değişikliği Başmüzakerecisi Prof. Mehmet Emin Birpınar’a sorularımız ve karşılıkları şöyle:
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ İNSAN KAYNAKLI
● Siz T.C. İklim Değişikliği Başmüzakerecisi olarak uzun müddettir iklim değişikliği konusunu gündemde tutmaya, Türkiye’de de bu şuurun oluşmasına katkıda bulunmaya çalışıyorsunuz. Dünyanın önde gelen ülkeleri, toplanan iklim tepeleri, alınan kararlar, derken aksiyon almaya, global ısınmayı biraz olsun frenlemeye çalışıyor. Bu hususta son 10 yılda atılan adımlar ne kadar işe yaradı? Dünya, iklim değişikliği ile uğraş konusunda ne kadar yol alabildi?
Kamuoyunun iklim değişikliğine olan ilgisi bilhassa son yıllarda artış gösterse de aslında 30 yıldır Birleşmiş Milletler çatısı altında ülkeler her yıl bir ortaya geliyor.
Bu süreci özetleyecek olursak, 1992’de kabul edilen Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Mukavelesi ile direkt milletlerarası bir çerçevenin oluşturulduğunu söyleyebiliriz.
İklim değişikliğiyle çabanın genel unsurlarını içeren bu Mukavele kapsamında evvel Kyoto Protokolü, akabinde 2015 yılında Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Mukavelesi 21. Tarafl ar Konferansı’nda kabul edilen Paris Muahedesi, bu unsurların nasıl hayata geçirileceğini gösteren dokümanlar olmuştur.
Geldiğimiz noktada dünyanın iklim değişikliği ile olan gayretinde başarılı olduğu noktalar kadar başarısız olunan pek çok husus bulunmaktadır.
Öncelikle iklim değişikliğinin en büyük global risklerden biri olduğu konusunda hepimiz hemfikiriz. Sorunu kabul etmek tahlile ulaşmanın birinci ve en temel adımıdır.
Doğal afetlerde artış, çok hava olaylarının sayı ve sıklığının artması, buzulların erimesi, büyük çaplı orman yangınları, su kıtlığı, besin kaynaklarının ziyan görmesi, bulaşıcı hastalıklar üzere sonuçlar zati tüm insanlığa iklim değişikliği meselesinin gerçek olduğunu gösteriyor.
Bilim insanları da yaptıkları bilimsel çalışmalar ile bunu delilleriyle ortaya koymuş durumda. Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli 2014 yılında yayımladığı 5. Kıymetlendirme Raporu’nda iklim değişikliği sorunun gerçek ve insan kaynaklı olduğunu yüzde 95 mutlaklık oranıyla ortaya koydu. O nedenle çağımızda yaşanan iklim değişikliğine antropojenik yani insan kaynaklı iklim değişikliği deniliyor.
Lakin, iklim değişikliğini artık yalnızca bir sorun olarak nitelemek yetersiz kalıyor. BM Genel Sekreteri bunu iklim krizi olarak söz ediyor. Bu türlü denmesinin sebebi yaşanan süreçlerin büyük tesirlerinin olması. Milyonlarca insan hayatını kaybetti, felaketlerin ekonomik maliyetleri ise trilyon dolarlarla ölçülüyor. Acil aksiyona geçilmesi ve iklim değişikliği ile eldeki tüm imkânlar ile gayret edilmesi gerekiyor.
Memleketler arası iklim rejimi günümüze kadarki süreçte emisyonların azaltımını öncelikli husus olarak ele aldı. Güç verimliliği, yeşil teknolojiler, yenilenebilir güç üzere hususlarda her ülkenin kendi çapında çalışmaları var. Ne var ki, iklim değişikliğinin en önemli sorumlusu olan sera gazı emisyonlarının şimdi pik yapmadığını görmekteyiz, yani artış devam ediyor.
Öte yandan, iklim değişikliğinin sonucu olarak ortaya çıkan, kaçınılmaz ve kimi vakitte öngörülemeyen tesirlere ahenk sağlamanın temel bir öncelik olduğu da milletlerarası toplum tarafından anlaşılmış durumda.
Sera gazı azaltımı ve ahenk çalışmaları iklim denkleminin iki değerli ve eşit kesimi. İklim değişikliğine ahenk kapsamında kentsel dirençliliğin sağlanması, yeşil altyapılar ve tabiat temelli tahliller, su idaresi, sürdürülebilir tarım uygulamaları, tek sıhhat yaklaşımı üzere sayıları artırılabilecek pek çok bahis ele alınıyor.
İklim değişikliği ile uğraş çok istikametli, çok paydaşlı ve uzun soluklu bir yol. Atılan adımların ne derece sonuç vereceğini vakit gösterecektir. Muvaffakiyete ulaşabilmenin yolu ise lakin milletlerarası işbirliğine dayalı, hakkaniyetli ve sürdürülebilir bir yaklaşımın benimsenmesi dâhilinde mümkün olabilecektir.
TÜRKİYE’NİN SERA GAZININ YÜZDE 72’Sİ GÜÇTEN
● Türkiye, 2012-2030 ortasında 1 milyar 920 milyon ton sera gazı emisyonunun engellenmesini hedefliyor. Bu maksadın hayata geçmesi için neler yapılıyor? Nasıl bir strateji izlemek gerekiyor?
Bugün Türkiye’nin toplam sera gazı emisyonlarında en büyük hissesi yüzde 72 ile güç dalı alıyor. Akabinde sırasıyla tarım, endüstriyel süreçler ve eser kullanımı ve atık kesimi geliyor.
En büyük emisyon kaynağımız olan güç dalında yaptığımız çalışmalar ile yenilenebilir
güç kapasitemizi her geçen gün artırıyoruz. Yenilenebilir güç konseyi güç kapasitesinde Avrupa’nın 5’inci, dünyanın 12’nci ülkesiyiz.
Ülkemizde, 2020 yılı yenilenebilir güçte rekorların yaşandığı bir yıl olarak tarihe geçti. 8 Nisan 2020 günü elektrik üretimimizin yüzde 75’i yenilenebilir kaynaklardan sağlandı. 2020 yılı Nisan ayının tamamında ise yenilenebilir kaynakların elektrik üretimindeki hissesi yüzde 66’ya ulaşarak rekor kırdı.
2013 yılından bu yana yenilenebilir konseyi gücümüzü ikiye katlamış durumdayız. 2020 Aralık ayı sonu prestijiyle ülkemizde şurası gücün yüzde 52’sine karşılık gelen 50bin MW’ı yenilenebilir kaynaklardan oluşmaktadır. Hedefl erin hayata geçirilmesinde iklim değişikliğine ahenk yol haritalarının varlığı da epeyce değerli. Bu yol haritaları ise her ölçekteki İklim Değişikliği Hareket Planları ve Strateji Dokümanlarıdır. 2010 yılında Ulusal İklim Değişikliği Stratejisi ve 2011 yılında da Ulusal İklim Değişikliği Hareket Planı 2023 yılı amacıyla hazırlanmıştır. Bu çalışmaların yanı sıra Türkiye İklim Değişikliği Ahenk Stratejisi ve Aksiyon Planı’nı da 2011 yılında hazırlamıştır.
Kelam konusu Strateji ve Hareket Planlarının orta (2030) ve uzun vade (2050) hedefl eriyle güncellenmesi için ise çalışmalara başlanmış durumdadır. Her coğrafik bölgenin kendine has şartlarının tahlil edilerek, bölümler bazında iklim değişikliğinin mümkün tesirleri bağlamında yedi coğrafik bölgemizin tamamı için Bölgesel İklim Değişikliği Aksiyon Planlarını hazırlamış durumdayız.
İklim değişikliğiyle çabada yürütülen çalışmaların ve uğraşların muvaffakiyete ulaşabilmesinde insan faaliyetlerinin ağırlaştığı kentlerin değerle ele alınması da değerli bir öbür stratejidir.
Bunun en değerli aracı da Lokal İklim Değişikliği Hareket Planlarıdır. Bakanlığımın 2019-2023 Stratejik hedefl eri kapsamında yer alan 30 Büyükşehir Belediyesinde Lokal İklim Değişikliği Aksiyon Planlarının hazırlanması gayesi doğrultusunda mevzuat ve teknik kılavuz çalışmalarını sürdürüyoruz.
Bu teknik kılavuzlar sera gazı azaltımı ve bunun yanı sıra ahenk aksiyonlarına ait mahallî idarelerimize yol haritası olacaktır. Ayrıyeten önümüzdeki süreçte İklim Kanunu’nu çıkaracak ve kurulacak olan İklim Değişikliği Araştırma Merkezimizle bilimsel araştırmalarımızı hızlandıracağız. İklim değişikliğiyle uğraş kapsamında gerçekleştirilen tüm ulusal çalışmaların bir ortada yer alacağı İklim Platformu ise bir öteki kıymetli çalışmamız.
Bu sayede beşeri ve ilmi gücümüzü aktif bir biçimde değerlendirebilecek ve iklim bilgilerine sistematik ve emniyetli bir biçimde erişilebileceğiz. Bütün bunları hem sera gazı azaltım hedefl erimiz için hem de iklim değişikliğine ahenk sağlanması için hayli değerli adımlar ve stratejiler olarak görmekteyiz.
Güç dönüşümü değerli bir başlangıç olabilir
● Yeşil dönüşüm birebir vakitte yeni teknolojilere yatırım, Ar-Ge, yeni iş fırsatları ve “rekabet gücü” manasına geliyor. Bu süreçte Türkiye nasıl bir yol haritası belirlemeli? Öncelikli odak alanları neler olmalı?
İktisat ve endüstrinin yeşil dönüşümünün; kapsayıcı ve sürdürülebilir bir büyümenin tesis edilmesinin yanı sıra, ülkemizin AB başta olmak üzere, üçüncü ülkelere ihracatında rekabetçiliğinin korunması ve güçlendirilmesi için elzem görüldüğünü söylemek mümkündür. Bu alanda atılacak adımlar, tıpkı vakitte ülkemizin global kıymet zincirlerine entegrasyonunun geliştirilmesi ve memleketler arası yatırımlardan alacağı hissenin artırılması bakımından da değer teşkil ediyor. Belirlenecek yol haritasının ve odak alanlarının AB başta olmak üzere başka milletlerarası ticaret ortakları ile olan öncelikleri bağlamında değerlendirilmesini yerinde buluyoruz. Bu kapsamda, güç dönüşümü kıymetli bir başlangıç noktası olabilir. Dünya yeni bir güç dönüşüm sürecine girdi. Fiyatları süratle düşen yenilenebilir güç ve güç verimliliği itici güçleri sayesinde güç bölümü süratle dönüşmekte. Global iktisadın merkezinde yer alması sebebiyle, güç dalı birçok paydaşı da içerisinde bulunduruyor.
Sanayi üretimi yüksek ülkelere dayanak gerekiyor
● Biden’ın misyona gelmesiyle birlikte ABD, Paris Muahedesine geri döndü. ABD ve AB 2050, Çin ise 2060 için “sıfır emisyon” maksadı ilan etti. Bu ne derece mümkün bir maksattır? Gelişmiş ülkelerin dayanağı olmadan gelişmekte olan ülkeler bu hususta yol alabilir mi?
Paris Mutabakatı global sıcaklık artışını sanayi öncesi periyottaki düzeyine kıyasla 2 santigrat derecenin altında tutmak ve 1.5 santigrat derece ile sınırlamak için uğraş gösterilmesini hedefliyor.
Ülkeler bu amaca ulaşmak için uzun periyot iklim stratejilerini hazırlıyor ve buna nazaran de hedefl erini ortaya koyuyor. Ülkelerin uzun periyotlu hedefl erine baktığımızda 2030, 2050, 2060 üzere farklı maksat yılları baz aldıklarını görüyoruz. Çin, ABD ve Avrupa Birliği bağlamında ise bahis kritik bir değere sahip, örneğin Çin günümüzde kendi başına global çapta yıllık emisyonların dörtte birinden sorumlu. ABD ise onu izleyen en büyük ikinci emisyon üreten ülke pozisyonunda. Avrupa Birliği keza üst sıralarda yerini alıyor. Bu ortada “sıfır emisyon” hiç sera gazı çıkmadığı manasına gelmiyor, oluşan emisyonları çeşitli yutaklarla atmosferden tıpkı oranda çekerek ulaşılabilen bir durum. Yutakların tutabileceği kadar karbon salımı yapmak için, büyük dönüşümler ve teknolojik yenilikler gerektiren bir konu. Örneğin, Maldivler 2030, Fiji 2050 için sıfır emisyon hedefl erini açıkladı. Ekonomileri, bizim bacasız sanayi dediğimiz turizm odaklı olduğu için, bu ülkelerin nispeten zorlukları daha az. Ülkemiz üzere sanayi üretimi yüksek olan gelişmekte olan ülkeler açısından ise büyük takviyelere muhtaçlık bulunmaktadır. Örneğin, Avrupa Birliği önümüzdeki 7 yıl için bütçesinin yüzde 25’ini düşük karbonlu ve iklime güçlü bir iktisat için ayırmış durumda. Maliyetlerin büyüklükleri ortadayken, yeşil dönüşüm ve yeşil teknoloji için gerek ulusal gerek memleketler arası fi nansman gereksiniminin karşılanması iklim değişikliğiyle gayret hedefl erine ulaşılmasında elzemdir.
17 milyon ton atık döndü, 209 milyon ağaç kurtuldu
● Türkiye, “Sıfır Atık Projesi” ile kıymetli bir hareket başlattı. Bu kapsamda atıkların geri kazanım oranının 2035’te yüzde 60’a çıkması hedefl eniyor. “Sıfır Atık Projesi”nin iktisada ve etrafa katkıları nasıl olacak? Kampanyanın başlamasından bu yana tesirlerini görebildik mi?
Bakanlığımız, ülkemizde sürdürülebilir bir geri dönüşüm iktisadı oluşturmak için 2017 yılında “Sıfır Atık Projesi”ni başlattı. Yüzde 13 mertebelerinde olan geri kazanım oranı yüzde 19’lara çıkarıldı.
Bu süreçte, yaklaşık 17 milyon ton kıymetlendirilebilir atık toplanarak 17 milyar TL’lik bir ekonomik çıkar sağlandı. 315 milyon kwh güç tasarrufu sağlanmış oldu. 345 milyon metreküp su tasarruf edildi. 2.4 milyon ton sera gazı salımı önlendi. 209 milyon ağaç kurtarıldı. 50 milyon varil petrol ve 397 milyon ton hammadde tasarruf edildi.
Türkiye’de ‘emisyon ticaret sistemi’ kuralım
● İhracatımızın yarısı AB ülkelerine gerçekleşiyor. AB’nin yeni büyüme modeli olarak hayata geçireceği “Yeşil Mutabakat”, her dalda çok değerli bir dönüşümü beraberinde getirecek. Bu dönüşümün Türkiye’ye getireceği tehditler ve fırsatlar neler?
“Yeşil Mutabakat”, 2019 sonunda AB’nin yeni büyüme stratejisi olarak tanıtıldı. Çevresel bozulma, tarım, biyoçeşitlilik, iklim değişikliği ve dönüşümün finansmanı üzere pek çok bahiste hedefl ere ve yaklaşımlara yer verildi. Yer verilen bir öteki mevzu ise sonda karbon düzenlemeleriydi. Buna nazaran AB ithal ettiği eserlerin içerdiği karbon yoğunluğuna nazaran bir vergi düzenlemesi tasarlamakta.
AB 2005 yılından beri emisyon ticaret sistemi ile içerde karbon fiyatlaması uyguluyor. Yani karbon AB’de fiyatlanıyor. Şayet AB Ortak Pazarı’na karbon fiyatlamasına maruz kalmamış bir eser girecekse, AB’deki karbon maliyeti nispetinde bir vergi uygulanacaktır. Sonuçta, karbon fiyatlandırmasına tabi olmayan aktörlerin pazardaki avantajı önlenmiş, öbür bir deyişle karbon kaçağı önlenmiş olacaktır.
Önümüzdeki haziran ayında uygulamanın muhakkak başlı noktaları netleştirilecek, uygulamanın kendisi ise 2023’te hayata geçecek. Sürecin nasıl işletileceği ve münasebetiyle maliyetlerin ne olacağı şimdilik katılaşmamış olsa da pek çok ülkeye sağlanan maddi imkânların Türkiye’ye de standartlarını yükseltebilmesi için sağlanması gerekiyor.
Ülkemiz açısından hususun kıymeti çok belirgindir, zira AB’ye olan ihracatımız 2020 yılında 69 milyar dolar üzere bir sayıya ulaştı. Bu sayı, toplam ihracatımızın yüzde 41’ini oluşturuyor.
Hudutta karbon düzenlemesinin ülkemiz için bir risk teşkil ettiği doğrudur. Uygulama ikili karbon vergilendirmesini önleyecek formda işletileceği için ülkemizde kurulacak olan emisyon ticaret sistemi ile bu risk bertaraf edilebilecektir. Bu sistemle elde edilecek gelirin yine dağıtımı ile yeşil iktisat kapasitemizi artırabiliriz.
Tedarikte 120 milyar dolarlık ‘iklim riski’ var
● Büyük şirketler, dünyanın en büyük yatırımcıları yeşil dönüşüm için değerli taahhütler veriyor. Bu süreçte Türk iş dünyasında yaşanan gelişmeleri nasıl değerlendiriyorsunuz? Türk iş dünyası bu bahiste daha tesirli rol almalı mı?
Global boyutta ve artan sayıda fi rma ve yatırımcının “yeşil dönüşüm” yol haritalarını belirlediklerini görüyoruz. Bu teşebbüsler ortasında, Birleşmiş Milletler çatısı altında bugüne kadar 1397 fi rma ve 74 yatırımcının iştirak sağladığı Sıfır Emisyon Yarışı ve 280 fi rmanın taraf olduğu RE100 (Yenilenebilir Güç 100) yer alıyor. İş dünyası önderlerinin gündemine bakılırsa pandemi sonrasının belirleyici ögeleri yalnızca dijitalleşme odaklı olmayacak. Neredeyse büyük ölçekli şirketlerimizin hepsi ve memleketler arası iş yapan şirketlerimiz yeşil dönüşümü gündemine almış durumda.
Avrupa “Yeşil Mutabakatı” kapsamında hudutta karbon vergisi hammaddeden, üretime, tedarikçinin tedarikçisinden, lojistiğe kadar her etapta AB ile ticaret yapan herkesi etkileyecek. Bu noktada Türk şirketleri için kıymetli fırsatlar var. Lojistikte karbon girdisi kıymetli bir kalem ve bu noktada Türkiye’nin coğrafik yakınlığı büyük bir avantaj. Dünyadaki tedarik zinciri mimarisi yine şekilleniyor. Bu kapsamda da Türkiye’nin önünde değerli fırsatlar var.
Mesela dünyada şirketlerin önümüzdeki 5 yıl içinde tedarik zincirlerine bağlı olarak karşılaşacakları iklim riskleri 120 milyar dolara tekabül ediyor. Şirketlerin tedarik zinciri emisyonları, operasyonel emisyonlarının ortalama 11.4 katına denk geliyor.
Tedarikçiler emisyon azaltım faaliyetleri sayesinde emisyonlarında 619 milyon C02’lik bir azalmaya gittiklerinde 33.7 milyar dolar tasarruf ediyorlar. Sonuç olarak, ekonomik büyümeyi iklim gündemini göz önünde tutarak gerçekleştirmenin ve bu doğrultuda, iklim değişikliğini sonlandıran bir senaryo ile uyumlu ekonomik modeller geliştirmenin iktisat ve ticaret siyasetlerinin merkezinde yer alması gerektiğine inanıyoruz. Türk iş dünyasının ülkemizde gerçekleştirdiklerini ve önümüzdeki sürece ait planlamalarını da çok değerli buluyoruz.
Kamu kurumları olarak iş dünyasına dayanak sağlamaya, gerçek yönlendirmelere, gerekli mevzuat çalışmalarını yapmaya bu dönüşüme sürat vermeye devam edeceğiz.
Amacımız adil pozisyon
● Türkiye, Paris Mutabakatına imza koymayan 6 ülkeden biri. Paris Mutabakatı konusunda nasıl bir yol haritası izlenecek? Mutabakata imza koymama konusunda münasebetlerimiz neler? Muahedede itiraz ettiğimiz noktalar var m?
Mutabakata dair temel itirazımız ve sürdürdüğümüz müzakerelerdeki temel münasebetimiz; ülkemizin hakkaniyetli bir pozisyonda yer alması talebimizdir.
Hususun ülke çıkarımızı aşan ve global çıkarı söz eden boyutu ise, Türkiye’nin iklim değişikliği gayretinde potansiyeli yüksek bir ülke olmasıyla ilgilidir. Türkiye’nin samimi gayesi , iklim aksiyonuna daha fazla katkıda bulunabilmek için Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Kontratı altında adil bir pozisyona ulaşmaktır.
Güç dönüşümü ‘Türkiye Modeli’ olarak pazarlanabilir
● Düşük karbon iktisadına geçişte devlet siyasetleri, düzenlemeler de belirleyici rol üstleniyor. Bu dönüşümün tüm tedarik zincirine yayılmasında iş dünyası-kamu işbirliklerinin değeri nedir?
Ulusal İklim Değişikliği Strateji Evrakımızda tanımlanan, iklim değişikliği siyasetlerini kalkınma siyasetlerine entegre etmiş, güç verimliliğini yaygınlaştırmış, pak ve yenilenebilir güç kaynaklarının kullanımını artırmış; iklim değişikliğiyle gayrete özel koşulları ve kalkınma öncelikleri çerçevesinde etkin iştirak sağlayan, yüksek ömür kalitesiyle refahı tüm vatandaşlarına düşük karbon yoğunluğu ile sunabilen bir ülke olma ulusal vizyonu esasen kamu-iş dünyası işbirliği ile başarılabilecek bir amaç olarak karşımıza çıkıyor.
Gelinen noktada iki değerli konu bulunuyor:
Birincisi kamunun milletlerarası süreçleri yakından takip edip gerekli adımları atması ve kesime gerçek sinyalleri vermesi, İkincisi ise özel kesimin de tıpkı formda gelişmeleri yakından takip edip süratle dönüşmesi.
Bu dönüşüm zinciri içinde yer alan ve tüm sanayi kolları ile direkt ilgilenen özel kesim paydaşlarının yanı sıra, bu sanayi kollarının tüketicisi pozisyonundaki ticari ve endüstriyel işletmeler, fi nansman sağlayan kurum ve fonlar, teknoloji ve yenilikçilik üzerine çalışan teşebbüsçüler de düşük karbon iktisadı içinde rol aldığı takdirde bütünsel bir muvaffakiyete ulaşmak mümkün olabilecek. Mesela başarılı bir Türkiye güç dönüşümü modeli yurtdışına da pazarlanabilir ve Türkiye özel bölüm paydaşlarının global manada kendi alanlarında önder rollere bürünmesine imkan sağlanabilir. Sonuç olarak, kamu ve iş dünyası ortasında sağlanacak sinerji daha fazla iş fırsatını, ekonomik büyümeyi, üretim artışını kısaca birçok avantajı da beraberinde getirecektir.