Mehmet KARA
‘Altılı Masa’ olarak bilinen siyasi ittifakın üyesi partilerle güç siyasetlerini konuştuğumuz serinin üçüncüsünde konuğumuz Deva Partisi Tarım, Güç ve Ulaştırma Siyasetleri Lideri Candan Karlıtekin… Partisinin güçle ilgili ‘Eylem Planı’nı Eylül ayı sonunda paylaşacaklarını belirten Karlıtekin, sürprizi bozulmasın diye tüm detayları paylaşmasa da DÜNYA’ya pek çok ipucu verdi.
■ Türkiye’nin güçteki en değerli sorunu nedir?
Türkiye’de güç insanların alım gücüne nazaran değerli. Bunun çeşitli sebepleri var. Lakin evvel şöyle söyleyeyim: Türkiye güçte aşrı derecede dışa bağımlı. Bilhassa döviz tüketen kalemlerden en değerli kalem Türkiye’nin güce yaptığı ödemeler. Petrol, doğalgaz ve kömür bunların başında geliyor. Bu yüzden dünyadaki emtia fiyatlarının artmasıyla ve Türkiye’de dövizin yükselmesiyle son derece değerli hale gelen bir güç kalemi kelam konusu…
■ Güçte düşük fiyat ve bağımsızlık için ne yapılmalı?
Tek başına güç fiyatlarını düşürmek mümkün değil. Zira bir makroekonomik akvaryumda yaşıyoruz. Genel hayat pahalılığı, Türkiye’deki bütçe açıkları ve dış ödemeler istikrarındaki bizim eksikliklerimiz, döviz açığımız… İçeride yanlış para siyasetleri, yanlış mali siyasetlerin sonucu olarak da hayat pahalılığı bütün yurdun üstüne çöküyor. Bu devam ettiği surece enerjiyi tekil olarak alıp da ucuzlatamazsınız.
■ Nasıl ucuzlatacağız öyleyse?
Önce enflasyonu sıfırlamak lazım. Türkiye’de enflasyon hakikaten hafife alınıyor. Bütün işleyişin içine çomak sokan bir hadisedir enflasyon. Nedeni de biliniyor, enflasyon kamudaki çok savurganlık ve harcamaların çürük kaynaklarla, yani para basılarak karşılanmasından doğuyor.
■ Herkes yenilenebilir kaynaklara yöneliyor…
Güneş ve rüzgâr gücüyle ilgili yatırımlarımız aşikâr bir muvaffakiyetle bugünlere geldi. Daha kullanılabilecek önemli bir rüzgar ve güneş potansiyeli de var. Ama bunlar güneş varsa ya da rüzgâr yapıtsa güç verebiliyor… Bu çerçevede baz yük dediğimiz 7/24 emre amade birincil kaynakların muhakkak bir oranda olması gerekiyor.
■ Hala kömür, gaz ve hidroelektrik ana kaynaklar zaten
Ama artık burada sıkıntımız var bizim: Güneydoğuda bir iki yer dışında yeni ve büyük hidroelektrik santraller yapacak potansiyelimiz kalmamış. Kömürden çıkma konuşulurken yeni kömür santralleri yapılması kelam konusu değil. İthal kömüre bağlı santrallerin üretimi şu anda bile fizibıl değil. Ancak o santrallere emre amadelik çerçevesinde hazır kapasite sundukları için bir ödeme yapılıyor hiçbir üretim olmadan. Pik dediğimiz o en üst seviyedeki güç muhtaçlığını karşılamada naçar kalırsak onlar devreye girecek. Fakat üretim yapmasalar da onlara bir bedel ödeniyor. Yani bütün bu tablo çerçevesinde Türkiye açıkçası güçte çok önemli bir sıkışma yaşıyor.
■ Nükleer güç projeleri?
Bu sıkışma ortamında Türkiye elektriğinin yüzde 10’unu üretme kapasitesiyle devreye girmesi Türkiye’nin elini önemli oranda rahatlatabilecek bir fırsat sunuyor. Nükleer gücün ezaları, efendim nükleer atıkların riskleri, nükleer atıkların depolanması bu meseleler motamot orada duruyor alışılmış. Ancak sonuç itibariyle Akkuyu NGS de şunu engellemiyor: Yeniden dışa bağımlıyız. Teknoloji bize ilişkin değil. Tekrar Amerikan doları üzerinden üretilen enerjiyi satın alacağız. Yani Türkiye’nin döviz harcamasına da pürüz olmuyor. Fakat Avrupa Parlamentosu bunu yeşil güç olarak tasnif etti.
■ Güç özelleştirmelerini de pahalılığın nedeni sayanlar var, ne dersiniz?
Bu yalnızca Türkiye’ye has bir sorun değil. Avrupa’da son bir buçuk yılda tıpkı meseleler ortaya çıktı. Güç fiyatlarındaki patlama sonrası kamunun tekrar devreye girmesi, özelleştirme adımlarının yavaşlatılması ve hatta bir grup özelleştirme adımlarının geri alınması bu tartışmaları beraberinde getirdi.
■ Kamulaştırma gündeme gelebilir mi?
Ben geçmişte dağıtım şirketlerini inceledim. Bu şirketlerin her şeyini, kâr marjına kadar devlet belirliyor. Yapacakları yatırımlar da formüllere bağlanmış. Ancak uygulamasında takip yok. İşte Türkiye’nin sorunu bu. Güç mevzuatına bakıyorum, her şey dört dörtlük yazılmış, çizilmiş. Ancak hakkıyla uygulanmasına geldiğimiz vakit işte orada dananın kuyruğu kopuyor.
■ Ne yapmalı?
Bir sefer ‘doğal tekel’ olan şeylerde özelleştirmenin ne kadar hakikat olduğu üzerine bir soru işareti koyalım. Zira devlet, özel bölümün gücünden, verimli çalışmasından istifade etmeli. Lakin bu çalışmayı da düzenlemeli. Daha doğrusu düzenliyor da bu düzenlemeler çerçevesinde çalıştığını da teminat altına almalı. Bir öbür büyük sorun, iletim sınırlarıyla alakalı. Enerjiyi ürettiğimiz yerlerle, tükettiğimiz yerler, bölgeler yük merkezleri itibariyle birbirine uzak. Mesela 4800 MW kapasiteli Akkuyu NGS Mersin’de, ana tüketim merkezleri ise İstanbul, Ankara, Antalya. Artık bu enerjiyi taşımak zorundasınız. Başlı başına bu bile önemli bir sorun.
■ Mevzuatta eksiklik, değişiklik muhtaçlığı?
Geçmiş deneyimlerden ders alarak bu mevzuatın güncellenmesi lazım. Zira birinci yapıldığı vakit alana inilmeden tahminen dış alemdeki deneyimlerden kaynaklı hoş bir sistem tasarlanmış olabilir. Lakin vakitle uygulama alana çıktığınız vakit tam olarak örtüşmeyebilir. Yani mevzuat regülasyonu açısından sistemi A’dan Z’ye güncellememiz gerekiyor.
■ Dört gemilik derin deniz sondaj filosu oluşturmak ne derece ekonomik?
Bizim insanlarımız “eser siyaseti”- ne bayılıyor. Artık Çanakkale Köprüsü’ne ne diyeceksiniz? Makûs olmuş diyemezsiniz, bir mühendislik olağanüstüsü. Evet, işlerinizi de kolaylaştırıyor. Sorun şu: Bunu kaça mal ediyorsunuz ve yatırımda öncelik sırası bunda mıydı? Artık kaynaklarımızı önceliklerimiz çerçevesinde akılcı bir formda kullanmamız lazım. Sondaj gemilerine gelirsek, Türkiye’nin kendi hükümranlık alanında petrolmüş, doğalgazmış varsa bunları araştırmak, bulmak ve ekonomik koşullarda çıkarabilmek son derece değerli. Keşke olsa. Yani kim (gaz denizi üzerinde yüzüyoruz da bunu çıkarmayalım) der ki? Değerli olan çıkarma maliyetiniz. 10 lira harcarsınız ancak çıkardığınız şey 5 liraya satılır. Bu türlü bir durum olmaz inşallah. Zira yalnızca şan olsun diye maliyeti 10 lira olan şeyi çıkarıp da 5 liralık yarar elde ediyorsanız 5 liralık ziyan enflasyon olarak bize döner. Hepimizin satın alma gücünde erime ile sonuçlanır.
■ Dışa bağımlılık varken salt ticari bir kâr-zarar hesabı yapmak gerçek mu?
Şu anda çıkarması kıymetli olabilir. Lakin teknoloji gelişir, yeni birtakım formüllerle bu maliyet düşürülür. İlla ki bizim bütün zenginliğimizi, potansiyelimizi tespit etmemiz lazım, bunda hiç kuşku yok. Teknoloji gelişiyor, güç konusunda inanılmaz yeni gelişmeler var. Küçük ölçekli nükleer reaktörlerin geliştirilmesi, yerin bilmem kaç metre altında sondaj yapma ve pil teknolojisi dünya bunlara baş yoruyor: Kesinlikle bu teknolojiler geliştirilecek. Biz potansiyelimizin farkında olacağız. Bazen birinci yatırım maliyeti çabucak çıkmayabilir. Buna katlanacağız ve vakit içerisinde de inşallah uygun kurallarda bunlardan istifade etme imkanı buluruz.