Doğan Selçuk ÖZTÜRK
● 50 yıl Sarkuysan ile geçen bir iş hayatı… Öncesinden de başlayarak sizi tanıyabilir miyiz?
1943 yılında 10 Mayıs’ta Kilis’te doğdum. Sarkuysan’ın hukuksal kişiliğinin ilanı da 9 Mayıs 1972. 29 yıl ortayla doğmuşuz. Bu türlü de hoş bir tesadüf, bir baht birliği var. Orta tahsilimi Kilis’te yaptım. O yıllarda bu noktalara gelebilmeyi düşünmeme bile imkân yoktu. Lakin çok çalışkan bir talebeydim. Okullarımı daima birincilikle bitirdim. Üniversitede de bütün kısımlarda okuma talihim vardı lakin ben Teknik Üniversite’nin metalurji mühendisliğini seçtim, o zamanki ismiyle izabe mühendisliği… Sebebi de burs imkânıydı. Birinci sınıfta notum yüksek olduğu için Ereğli Demir Çelik işletmelerinden karşılıksız burs kazandım. Rabak şirketinden de karşılıklı burs aldım. İkisinden aldığım bursla bir öğrencinin sahip olamayacağı kadar param oluyordu.
Fakülte bitince mecburi hizmetimden ötürü Rabak’ta işe başladım. Mecburi hizmeti tamamlamama yakın 1972 yılında Sarkuysan (biliyorsunuz, sarraf kuyumcu sanatkârların birinci heceleri) misal bir bakır işletmesi kurmak istemiş. Finlandiya’nın Outokumpu firmasında staj yapmış, mühendis olarak bir müddet orada çalışmıştım. O sırada Sarkuysan’ı kuran kuyumcular tesis kurmak için Fin Outokumpu firmasından da teklif almışlar. Finler gelenlerin hiçbirinin bu işten anlamadığını görünce demişler ki “Bizde bir Türk çalıştı, bu işleri biliyor. Gidin, onunla çalışın.” Rabak’taki mecburi hizmetimi tamamlayınca Finlerin tavsiyesiyle Sarkuysan’a geçtim. Burs aldığım kurumda çalışmayı istek ederdim natürel lakin katı kurallar vardı. Müdür olmam için 40 yaşına gelmem lazımdı. Rabak sonradan ifl as etti. Bizim bu sene 50. yılımız Sarkuysan olarak.
“TAMAM İŞTE ADAMIMIZI BULDUK”
● Sarkuysan’da birinci ele aldığınız proje hangisiydi?
73 yılının sonunda montaj ve işletme müdürü unvanı ile vazifeye geldim. Alman Lurgi firmasının projesi uygulanacaktı. Büyük firmalardan teklif alalım dediler. Enka, Alarko, Tekfen, Maksom… Teklif alınabilmesi için 3 ay şartname hazırladım. Sonra ihaleye çıkıldı, teklifler alındı. İdare konseyi toplantısına beni de çağırdılar. Gelen makinelerin monte edilmesi, işletmeye hazır hale getirilmesi için 4 firmanın verdiği teklifin ortalaması 3,5 milyon dolardı ve öngördükleri müddet de 18 aydı. Rabak’ta birebir işleri yapmıştım. Hesabımı yaptım. Dedim ki “Gelin bunlara vermeyin. Bunu ben 450 bin dolara yaparım.” Hayli bir gayretten sonra idaresi ikna ettim. “Bu montajı kendi adamlarımla yapacağım ve burada çalışan işçisi de işletmeci yapacağım.” demiştim. Uzun lafın kısası, 9 ay içerisinde montajı bitirdik ve 385.000 dolara mal ettik. O vakit Kuyumcu İdare Kurulu’nun gözüne girmeyi başardım. Dediler ki “Tamam işte adamımızı bulduk.” O günün kaidelerine nazaran kolay değildi. Adamları da o hususta takdir etmek lazım. O vakit kuyumcular 100 milyon lira para toplamışlardı halktan. 67 vilayetten. Kuyumculara duyulan itimatla bu sermaye toplanmıştı. Lakin o sermayenin bir yerde işler hale gelebilmesi için de bilen birisi lazımdı. Onların da talihine ben geldim.
● 10 sene üzere bir müddette genel müdürlüğü size tevdi ettiler.
Ben mühendisim, çalıştığım küme ise esnaftı. 83 yılında teknik genel müdür muaviniyken genel müdür vazifeden ayrıldı ve genel müdürlüğü bana teklif ettiler. 40 yaşındaydım. Kendimi finans ve ithalat-ihracat mevzularında geliştirmem gerektiğini düşünüyordum. Dediler ki vekalet verelim. 1,5 sene vekalet yaptım. Şirket güzele gidiyordu. Şirketin üzerinde evvelki genel müdürden kalma 17 ipotek vardı, bankaları ikna edip hepsini kaldırdım. Bütün sorun işe asılmak, işin özüne girmek. Bunu görünce sürpriz yaptılar 84 yılının sonunda. Her sene aralık ayında işletmenin açılış gününü kutlarız. Merhum idare şurası liderimiz konuşmasını yaptı. “Bir muştum var. Bugün size yeni genel müdürümüzü tanıtacağım.” dedi. Yeni birinin geldiğini zannettim. “Yeni genel müdürünüz Hayrettin Çaycı…” Çok duygulanıyor insan. Kuyumcu sarraflar, insan sarrafıdır tıpkı vakitte. Kimin ne işe yaradığını çok âlâ anlarlar.
AMERİKA BAZEN TÜM ÜRETİMİNİZİ YUTUYOR
● Amerika’da da tesisleriniz var…
Sarkuysan’ı kuran esnaf kümesi istiyordu ki sermayeyi koyalım çabucak sonraki günü para kazanalım. Olağan endüstrinin gerçekleri bu türlü değil. Rabak’ın tek tabanca olduğu yıllarda onun boşluk bıraktığı alanlarda özel imalatlar yapmaya başladım. Sarkuysan’ın her türlü bakır kalitesini üretme kabiliyeti var. Hem oksijenli hem oksijensiz bakır üretebiliyoruz. Amerika’da NASA’da bir ihale açıldı. “Biz uzay gemisinde kullanılacak, içerisinde 3 ppm oksijen bulunduran bakır ihalesi yapacağız.” dediler. “Bunun için de 500 kilo ihale açıyoruz.” O ihaleyi kazandık. 3 ppm değil, 1 ppm oksijenle onlara mal teslim ettik. O bizim Amerika’daki pazarımızı genişletti. Amerika’ya 25 seneye yakın mümessil üzerinden satış yaptık. Sonradan orada şirket kurmaya karar verdik. Amerika bizim teknolojik eserlerimizi daha güzel değerlendirebiliyor. 2008 yılında Amerika’daki birinci tesisimizi New York City’nin başşehri Albany’de kurduk. Peşinden bir tane de Georgia’da kurduk. Bunlar Sarkuysan tarihindeki çok değerli dönüm noktalarıdır. Amerika nitekim büyük pazar, bazen tüm üretiminizi yutuyor, talep ettiği vakit karşılamak çok vakit alıyor.
● Sivil toplum çalışmalarınızdan bahseder misiniz?
Sarkuysan olarak yurt dışı etkinliklere çok ehemmiyet verdik. Nerede fuar düzenlenirse katıldık. Ayrıyeten memleketler arası tertiplere iştirak ettik. Türkiye’deki birinci kuruluş olan Rabak’ın yurt dışında eğitim almış yöneticileri Londra Metal Borsasından (LME) habersizlerdi. LME’ye birinci ben gittim, bakır fiyatının nasıl teşekkül ettiğini öğrendim. Ondan sonra yılda bir hafta gidip orada kalmaya başladık. Orada öğrendiklerimizi bölüme de öğrettik, kendimize saklamadık.
Daha sonrasında Memleketler arası Bakır Konseyi’ne (IWCC) girdik, aktivitelerine katılmaya başladık. Bir sene de ben İstanbul’a davet ettim onları. 400 tane milletlerarası bakır üreticisi geldi Türkiye’ye. Bunları Çırağan Sarayı’nda ağırladım. Türk cümbüş programı yaptırdım. Boğaz’ı, Kapalı Çarşı’yı gezdirdim. O kadar hoş hislerle ayrıldılar ki turizm elçisi oldular. Merhum Özal ile çok sefer dış seyahate gittim. Türkiye’nin ihracat ve ithalatta boyut kazanması Özal vaktinde başladı. “Her şeyi devlet yapmasın, sivil toplum örgütü olarak siz de firmaları bir ortaya getirecek bir dış ticaret derneği kurun.” dedi. 83 yılında kuruldu Türkiye Dış Ticaret Derneği (TURKTRADE). 5 yıldan bu yana başkanlığını yürütüyorum. Bütün ülkenin ithalat ve ihracat ile ilgili problemlerini tartışıyoruz ve devlete, bakanlıklara teklifte bulunuyoruz. Şu anda hükümetle ortamızda kurulmuş 6-7 komitede görevlilerimiz var. Ben her gün kendi mesaimdeki işlerimi bitirdikten sonra, sivil toplum ilgili sorunlara bir saat baş yorarım. Her gün o denli yapmaktan hiç imtina etmiyorum. Ülkeme hizmet ettiğimi düşünüyorum.
İŞÇİLİK DAHA UCUZDU
● Avrupa’da neden Bulgaristan’da yatırım yaptınız?
Avrupa Birliği’ne yeni üye olan ülkelerden birinde bir tesis açmayı planlıyorduk. Hem maliyet avantajları hem pazara yakınlık vb. sebeplerle. Arkadaşlarımız birçok ülkeyi gezdiler, bir rapor hazırladılar. “Romanya daha uygun görünüyor” dediler. O sırada Beyaz Eşya Sanayicileri Derneği’nin bir Romanya seyahati vardı. Ben de ona katıldım. Arçelik’in oradaki tesislerini gezdik. Birkaç tane daha oradaki Türk sanayicilerin tesislerini gezdim. Orada da birtakım bilgiler aldım. Oradaki Türk Romanya İşadamları Derneği de çok yakınlık gösterdi. “Sarkuysan büyük isim. Buraya gelirse bizim için de güzel olur.” dediler.
Aşağı üst bir sene sonra idare heyetinde olduğumuz DEİK’in Bulgaristan gezisi vardı. Tıpkı vakitte Bulgaristan İş Konseyi’nde de varız. Şumnu’da, Filibe’de, Sofya’da bilhassa Türklere ilişkin olan fabrikaları gezdirdiler. Oradaki arkadaşlarımız, içinde iki bina olan 72 dönümlük bir yeri önerdiler. “Binaları elden geçir, tesis kur.” dediler. Çok başıma yattı. Bulgaristan’ın sayıları Romanya’dan daha yeterliydi. İşçilikler daha ucuzdu.
Önemsize iki dakika ayırmayın
● İş ideolojinize dair neler söylemek istersiniz?
50 yıla yaklaşan Sarkuysan maceramda daima şunu düstur edindim: Sebebi araştırılmadan sonuç tartışılmaz. Mesela bir mevzu bana getirildiği vakit sonucu tartışmak isterler. Derim ki “Bir dakika! Sonucu tartışmadan sebebini araştıralım.” Sebebine gitmeden sonuç tartışmak vakit kaybıdır. Bir öbür anlayışım, hayatta kıymetli ile kıymetsizi ayırmak. Hayatımda en kıymet verdiğim şeydir. Yani değerliye icabında saatlerimi veririm, değersize 2 dakika ayırmam. Bir de prensip olarak ben bu şirketi bir aile şirketi haline getirdim. Çalışanlarımız ve ortaklarımız bizim ailemiz. Düşünün 15 bin tane ortak var, bin tane çalışan var. Hasebiyle her çalışana 15 tane işveren düşüyor. Bu aileyi aidiyet hissiyle şirkete bağladım. İçeride fevkalade bir dayanışma vardır ve bu aidiyet hissini şirkete verebilmek için bütün ömrümü Sarkuysan’a adadım. Şu anda 79 yaşındayım, hala her gün saat 9’da işine gelip akşam 6’ya kadar çalışan bir şahısım ve bundan da hiç rahatsız değilim.
Bulgaristan’da yazın eleman bulunmuyor
Bulgaristan’da fabrika kurduktan sonra birtakım sürprizlerle karşılaştık. 5 sene evvel oradaki taban fiyat Türkiye’nin yarısı kadardı. Artık Türkiye’nin bir buçuk katı. Güç fiyatları Türkiye’den ucuzdu. Artık Türkiye’den daha değerli. En berbatı de eleman bulunmuyor. Bulgarlar yaz geldiği vakit Almanya’ya, İspanya’ya gidip oralarda çalışıyorlar. Bulgar Başbakan’a oradaki personellik sıkıntısını anlattık. Türkiye’den getirebiliriz dedik, ona da ikna edemedik. Emekçi bulabilsek kapasiteyi de artıracağız, Bulgaristan iktisadına de yararı olacak. Çözmek için gayretlerimizi sürdürüyoruz.